Adriaen Verwer komt niet voor in Spinoza. Paradoxale icoon van Nederland
In vervolg op het vorige blog over “Spinoza’s uitstapje naar het door de Fransen bezette Utrecht”, wilde ik aandacht geven aan het hekeldicht van Joachim Oudaen, waarin hij onder meer de spot drijft met Spinoza’s aanzitten aan de tafel bij de Fransen. Dat gaat ook gebeuren in een volgend blog. Oudaen droeg dat gedicht bij aan het boek van zijn vriend Adriaan Verwer dat in 1683 verscheen en de lange programmatische titel droeg:
t Mom-Aensicht Der Atheistery Afgerukt door een Verhandeling van den Aengeboren Stand Der Menschen, Vervattende niet alleen een Betoogh van de Rechtsinnige Stellinge, maer ook voornamentlijk een Grondige Wederlegging van de tegenstrijdige Waen-gevoelens en in't bysonder van de geheele Sede-Konst, Van Benedictus de Spinoza. Amsterdam: Wilhelmus Goeree, 1683.
In juli 2010 had ik een uitgebreid blog over “Adriaen Verwer ( ca 1655 - 1717) ambivalent: anti-Spinozist en bestrijder, maar ook bewonderaar van Spinoza.” Toen was dit boek nog niet op internet te vinden, maar inmiddels zijn de exemplaren van de KB en van de Univ. van Amsterdam gedigitaliseerd en bij books.google te vinden [KB-ex en UvA-ex.].
Inmiddels verscheen er ook een fraaie pagina op de website van de Universiteitsbibliotheek van Utrecht over “Newton through the eyes of an amateur” [cf.] en die gaat over deze Adriaen Verwer. Het blijkt dat hij een van de eerste was die Newton 'verwerkte'. Ik neem een paar passages uit dat stuk:
Adriaen Verwer (1654/5-1717) was a man of some importance in the learned circles of the Netherlands in the decades around 1700. He was the son of a Rotterdam Anabaptist (Mennonite) merchant and grew up in a tolerant social environment. Adriaen and his father Pieter moved in circles that were in touch with philosophers such as Pierre Bayle (1647-1706), who lived and worked for a long time in Rotterdam, Jean le Clerc (1657-1736), who had settled in Amsterdam, and John Locke (1632-1704), who had lived in the Dutch Republic for five years (Van de Bilt 2009, 30-31, 34). In 1680 Verwer moved to Amsterdam and made a name for himself as a merchant, but also as a theologian, philosopher, linguist, mathematician and as an expert in the field of maritime law.
A new philosophy
In the middle of the 17th century Utrecht and Leyden were the first universities in the world to teach the new philosophy of René Descartes (1596-1650). They embraced (although not without meeting opposition) the modern philosophy that was based on rationalism and a geometrical and mathematical approach to natural phenomena. These ideas clashed with and undermined the prevailing Christian and Aristotelian world view. Baruch (Benedictus) Spinoza (1632-1676) continued on the same line and contended that God himself was subject to the laws of nature which offered no room for the wonders that were so important in the Christian faith. The writings of the Bible were viewed skeptically. Many were worried that the rationalistic and mathematical approach to God’s creation would lead to a creation without God, and consequently to atheism. Also in Verwer’s head alarm bells started ringing when he read Spinoza’s writings in 1682, and he decided to write a book to refute his arguments.
Against Spinoza
In 1683 Verwer published his ’t Momaensicht der atheistery … een grondige wederlegging van de tegenstrijdige waen-gevoelens en in ’t bysonder van de geheele sede-konst van Benedictus Spinoza (‘The grim face of atheism… a thorough refutation of the contradictory delusions and especially of the complete ethics of Benedictus Spinoza’). He blamed Spinoza for using abstract, hypothetical mathematics, not the applied mathematics which relate to the existing world, such as astronomy does. He also regarded Spinoza’s ideas as an accumulation of previous opinions, starting with the beliefs of the Greek philosophers (Israel 2001, 309-12; 2006, 449). Although Verwer could not always escape the influence of Spinoza’s concepts, his point of view remained that true knowledge arises from empirical observations. This position had more supporters in the Netherlands during this period, and was also put into practice, for example in medical lectures at the University of Leyden. By observing and researching nature in all its aspects one was able to come to a better understanding of God’s creation. ’t Momaensicht became an influential book, and Verwer began to make his mark in intellectual circles (Jongeneelen 1996).
Ik wilde eens nalezen wat Henri Krop over hem schreef, maar tot
mijn verbazing komt de hele Verwer niet voor in zijn Spinoza. Een paradoxale icoon van Nederland. Voor het geval zijn naam
alleen in de index werd gemist, ging ik op zoek op de pagina’s waar het over hem
had kunnen gaan en herlas weer de boeiende tekst over Bernard Nieuwentijt die
ongeveer dezelfde argumenten tegen Spinoza’s zgn. verwarring van wiskunde met
werkelijkheid aangaf, die zoveel jaren eerder door Verwer werden gebruikt. *)Uiteraard
kon Krop niet álles behandelen, maar ik denk toch dat deze Adriaen Verwer wel
een plaatsje in de Spinoza-receptie (hier dan bestrijdings-)geschiedenis had verdiend.
Aan het blog van 01 juli 2014 waarin ik na lovende recensies, aangaf wat ik in
Krops Spinoza-receptieboek miste, kan en zal deze naam dus worden toegevoegd.
*) Over de vermoedelijke invloed van Verwer op Nieuwentijt zie
Gerrit H. Jongeneelen, "ADRIAEN VERWER. DISGUISED SPINOZISM IN ADRIAEN VERWER’S MOMAENSICHT. In: Wiep van Bunge & Wim Klever (Eds.), Disguised and overt Spinozism around 1700. Papers presented at the international colloquium, held at Rotterdam, 5-8 october 1994. Leiden / New York / Köln: E.J. Brill, 1996. pp.15-23 - cf. Jongeneelens website
