Breviarium Spinozanum: de hartstochten
Het vele dat Spinoza in deel III van de Ethica schreef over de hartstochten, de manieren van reageren op hetgeen ons vanuit onze omgeving overkomt, of hoe wij op ‘wat ons wordt aangedaan’ reageren, is eigenlijk te veel om kort samen te vatten. Nu kwam ik onlang een Map der hartstochten tegen die enige jaren terug is samengesteld door Emanuel Derman, een academicus, zakenman en schrijver die zich vooral veel bezighield met kwantitatieve financiële analyses. Hij werd vooral bekend om zijn boek “My Life as A Quant: Reflections on Physics and Finance.” Enige jaren geleden heeft hij zich ook een tijdje met Spinoza’s theorie van de hartstochten bezig gehouden en deze map gemaakt. Juist in de financiële wereld kunnen de hartstochen flink uit de band schieten, zo hebben we de laatste jaren kunnen meemaken.Toevallig kwam ik dit schema via-via tegen.
In sommige Engelse vertalingen, ook die Derman gebruikt, worden de drie basis-hartstochten, die aan alle andere ten grondslag liggen, vertaald als: pain, pleasure and desire. Ik ervaar die noties als iets te simpel, maar in strikte zin uiteraard niet helemaal onjuist. Spinoza is echter wel de filosoof van de blijheid, niet die van het plezier.
Spinoza brengt zijn theorie als concepten, afgeleid van andere, basisconcepten, maar het is duidelijk dat hij juist hier, in deze grote prestatie, vooral veel ervaring heeft geïnvesteerd. Ik heb me uiteraard aan Spinoza gehouden, ook waar ik het niet met hem eens was. Ik ben het niet met hem eens waar hij stelt dat verdriet en melancholie vooral lichamelijke reactie zijn. Ik vraag me dan af of Spinoza zelf wel echt verdriet heeft ervaren. Emoties als nostalgie, heimwee (en melancholie) heeft hij dus wellicht ook niet echt gekend – je vind ze niet. Door velen wordt zijn omschrijving van 'liefde' (blijdschap samen met het idee van een uitwendige oorzaak) als nogal kaal ervaren. Het zij zo. Voor het doel dat hij ermee heeft (en waar ik hier niet op in kan gaan) werkt zijn schematische opzet uitstekend. Ik heb de opzet van Derman gevolgd, maar bij hem miste ik een aantal emoties of begeerten die ik dus heb toegevoegd.
Moeilijker zijn twijfelende emoties, het oscilleren tussen b.v. hoop en vrees of bij jaloezie tussen haat en afgunst, aan te geven. Derman deed daartoe een poging, maar die heb ik weggelaten.
Intussen hoop ik hoop dat Emanuel Derman kan accepteren dat ik zijn schema heb gebruikt en aangepast.
Bronnen
