Carl Max Wilhelm Schaarschmidt (1822 - 1909) deed veel aan Spinoza
Over Carl Max Wilhelm Schaarschmidt is niet zoveel informatie te vinden. Z'n data trof ik alleen aan bij archive.org waar verder nog 'von' aan zijn naam is toegevoegd; op de titelpagina's van zijn boeken staat echter meestal C. (of Car.) Schaarschmidt.
[Zie helemaal onderaan de vermelding van een andere sterfdatum: 1908]
Ondanks geringe informatie is mij wel duidelijk geworden – en daarvan zal dit blog getuigen – dat hij zich behoorlijk intensief met Spinoza heeft bezig gehouden. Ook kwam ik nog tegen dat Friedrich Nietzsche in de zomer van 1865 aan de Universiteit van Bonn les kreeg van deze Carl Schaarschmidt, n.l. cursussen Allgemeine Geschichte der Philosophie en Platos Schriften und Philosophie. [Hier]
Het is niet onwaarschijnlijk dat zijn studenten veel over Spinoza vernamen van deze hoogleraar die in 1845 aan de Friedrich-Wilhelms-Universität Berlin gepromoveerd was tot doctor op het proefschrift Plato et Spinoza philosophi inter se comparati: dissertatio inauguralis philosophica quam consensu et auctoritate amplissimi philosophorum ordinis in alma litterarum universitate Friderica Guilelma pro summis in philosophia honoribus rite sibi concedendis die VIII. m. Decembris a. MDCCCXLV. h.l.q.s. publice defendet auctor Schaarschmidt, Carl Max Wilhelm von.
De tekst van dit proefschrift is op internet bij archive.org te lezen of te downloaden.
Verder zijn nóg een aantal van de door hem gepubliceerde boeken op internet te vinden.
Als eerste noem ik de door deze Carl Schaarschmidt in 1869 verzorgde tweede uitgave 1) van de Korte Verhandeling die hij (terecht) baseerde op het later zo genoemde manuscript A, afkomstig van Bogaers 2).
Deze tweede uitgave wordt ook vermeld door Filippo Mignini in zijn inleiding op de Korte Verhandeling (in de Korte Schriften, uitgave van de Wereldbibliotheek van de werken van Spinoza (1982), waarvoor Mignini de tekstverzorging, inleiding en aantekeningen van de KV voor zijn rekening nam). Verder zegt hij niets over die uitgave.
Deze editie van Schaarschmidt wordt in z´n geheel door Google aangeboden:
Benedictus de Spinoza "Korte verhandeling van God, de mensch en deszelfs welstand": tractatuli deperditi De Deo et homine ejusque felicitate versio Belgica. Ad antiquissimi codicis fidem edidit et praefatus est Car. Schaarschmidt. Apud Frederik Muller, 1869 - Opgedragen aan Augustissimae Nederlandorum Reginae Sophiae.
Het medaillon dat een afbeelding bevat, waarin Spinoza zou moeten worden gezien, en dat koningin Sophie had verworven prijkt in het boek (en op de cover die mij trouwens van latere datum lijkt).
Nogal apart is het dat de in 17de eeuws Nederlands aangeboden tekst a) van een 29 bladzijden uitvoerig Latijns voorwoord wordt voorzien en b) in Latijn gestelde verduidelijkende voetnoten krijgt! Voor wie zo´n uitgave bestemd en nuttig was, wordt mij niet duidelijk.
De transcriptie lijkt mij serieus gedaan. En ik moet zeggen: een verademing om bij hem een 'ij' of 'y' te lezen (waar het handschrift kennelijk aanleiding toe geeft) in plaats van de systematische, maar nogal irritante ÿ (met twee puntjes), waarvan Mignini wel zegt "ik heb de letter y altijd met een dubbele punt geschreven (ÿ)", maar niet toelicht waarom hij dat – nogal eigenzinnig – doet. Schaarschmidt laat zien dat het heel goed zonder kan en dat tekentjes die niemand duidelijk zijn, ook heel goed kunnen worden weggelaten. Maar dat klinkt uiteraard niet erg wetenschappelijk, maar wat is er wetenschappelijk aan de systematische doorvoering van de ÿ?
Eerste Duitse vertaling van de KV
Ook vermeldt Mignini niet dat Schaarschmidt in datzelfde jaar, 1869, een Duitse vertaling van de KV het licht deed zien. Een jaar eerder dus dan de Duitse vertaling van Chr. Sigwart (Tübingen 1870) die hij wel noemt. 3)
B. de Spinoza's kurzgefasste Abhandlung von Gott, dem Menschen und dessen Glück. Aus dem Holländischen zum ersten Male ins Deutsche übersetzt und mit einem Vorwort begleitet von C. Schaarschmidt. Heimann, 1869. xviii, 117 S. [Informatie van hier] Er kwam ook een derde oplage.
.jpg)
In 1850 had Schaarschmidt, na zijn doctoraalsthese nog eens uitvoerig over Spinoza geschreven:
C. (Carl Max Wilhelm) Schaarschmidt: Des Cartes und Spinoza. Urkundische Darstellung der Philosophie Beider. Adolph Marcus, Bonn, 1850 [books.google]
Descartes krijgt heel wat minder aandacht (p. 1 – 50) dan Spinoza (p. 51 – 195) met daarna nog een Anhang. Ueber Spinoza's Bearbeitung der hebräischen Grammatik als eine Anwendung seiner philosophischen Ueberzeugungen (von Dr. Bernays) 195-204
Ook in dit boek komt Schaarschmidt op diverse plaatsen tot vergelijking met Plato, zoals al in de inleiding op Spinoza blijkt
“Was schon oft in der Bildungsgeschichte der Menschheit bemerkt worden, dass bedeutsame Erscheinungen grade auf einem Kreuzungspuncte zweier Richtungen liegen, zeigt sich auch bei Spinoza. Denn wie z. B. Plato in sich die Vereinigung fand zwischen dem tiefsinnigen physicalischen-mathematischen Pythagoraeismus und dem dialectischen Socratismus, wie nachher Kant sich die englische und leibnitzische Philosophie zu einer höhern Einheit verschmolzen, so hat Spinoza den mystisch-religiösen Monismus des semitischen Orients mit dem wissenschaftlichen, Critik und Methode erstrebenden Rationalismus des Westens in Verständigung gebracht.” [Hier de link naar waar de tekst over Spinoza begint]
Dr. C. Schaarschmidt: Der Entwicklungsgang der neueren Speculation als Einleitung in de Philosophie der Geschichte. Adolph Marcus, 1857. Vanaf p. 58 Spinoza [zie hier]
De boeken van Schaarschmidt bij google. En nog diverse andere van zijn boeken hier. Maar zijn aandacht voor Spinoza heb ik in dit blog wel bij elkaar gezet. Verder heeft hij meegewerkt aan Spinoza's Sämtliche Werke. Sieben Bände in drei Bänden. Hrsg. von O. Baensch, A. Buchenau, C. Gebhardt, C. Schaarschmidt, Leipzig: Dürr, 1907-1914.
Nog te melden waard is dat hij van evangelisch-christelijke huizen was - zo blijkt uit zijn 'Vita' aan het eind van zijn dissertatie. Volgens die Vita heeft hij o.a. ook gestudeerd bij Adolf Trendelenburg (1802 - 1872) over wie ik hier en hier blogs had.
Noten
1) De eerste publicatie van de Korte verhandeling was door Van Vloten gedaan in 1862, in het Supplementum bij de Opera quotquot reperta sunt, Hagae Comitum, op grondslag van hs. B met inzage van hs. A.
2) Adrianus Bogaers (1795-1870) liet de Korte verhandeling van God, de mensch en deszelvs welstand na aan de KB. [Zie Hier]
3) Misschien zegt Mignini daarover wel iets in de door hem in 1986 uitgegeven Korte verhandeling in een kritische Italiaans-Nederlandse editie: Korte verhandeling van God, de mensch en deszelvs welstand = Breve trattato su Dio, l'uomo e il suo bene, vertaald, ingeleid en becommentarieerd door Filippo Mignini.
Aanvulling 8 jan. 2010
Heden ontdekte ik dat Petrus van Limburg Brouwer, redacteur van De Gids, onder de titel "Een wijsgeerig codicil" in De Gids van april 1871 gekoppeld aan een recensie van de uitgave door Schaarschmidt een uitvoerige beschouwing over de KV gaf. Deze staat bij de DBNL.
Vandaag kwam ik ook tegen dat Piet Steenbakkers in zijn bijdrage "Les éditions de Spinoza en Allemagne au XIXe siècle" [in: André Tosel, Pierre-François Moreau, Jean Salem (Red.): Spinoza au XIXe siècle: actes des journées d'études organisées à la Sorbonne 9 et 16 mars, 23 et 30 novembre 1997. Publications de la Sorbonne, 2007]
korte informatie heeft over Schaarschmidt (zie onder, via books.google).
Hij geeft als sterfdatum 1908.
Hij vermeldt Schaarschmidt's vertaling van de KV wel.
