BdSpinoza

Clarice Lispector (1920 - 1977) en Spinoza [2]

Voor ik na het vorige blog, in een volgend blog nader inga op de Spinoza-studie van Clarice Lispector, zoals die uit haar biografie van Benjamin Moser blijkt, wil k eerst in dit blog iets nader ingaan op deze geweldige biografie. Dit bijzondere leven van deze in de Oekraïne geboren Braziliaanse schrijfster kreeg hier de biograaf die ze verdiende.

Benjamin Moser werd a.h.w. verliefd op zijn onderwerp vanaf dat hij haar ontdekte en wilde alles over haar te weten komen. Tien jaar lang las hij alles van en over haar en bezocht de plekken waar ze geweest was als diplomatenvrouw en vooral leerde hij over de gewelddadige pogroms in Rusland en Polen, waarvoor de ouders van Clarice op de vlucht gingen. Nadat in 2009 van hem verscheen Why This World: A Biography of Clarice Lispector [Oxford University Press, 2009], welke datzelfde jaar in het Braziliaans verscheen Clarice, uma biografia [Cosac Naify, 2009] stelde hij zich tot taak “om haar te internationaliseren” zo vertelde hij in het gesprek dat het radioprogramma Kunststof op 31 mei 2016 met hem had n.a.v. de verschijning van de Nederlandse vertaling van zijn Lispector-biografie. Die internationalisering lukt hem aardig: dit jaar verschijnt de biografie ook in Duitsland als Clarice Lispector - Eine Biographie [Schöffling & Co.]. Het is boeiend en aan te raden om naar dat gesprek te luisteren, waarop ik door Haije Bouman gewezen werd [een klik op de afbeelding brengt u erheen]. De Amerikaan heeft een talenknobbel en spreekt goed Nederlands, woont n.l. al jaren met Arthur Japin in Utrecht.

Dé gebeurtenis die haar leven getekend moet hebben: Clarice werd geboren in 1920 in de Oekraïne, binnen een zeer eenvoudige joodse familie. De streek werd ook toen al getroffen door burgeroorlog en er hadden vele pogroms tegen de joden plaats. Bij een ervan werd Clarice's moeder verkracht door een groep Russische soldaten, waarbij ze syfilis opliep. Wat als een schande beschouwd werd op het platteland. Penicilline was nog niet voor iedereen beschikbaar, wel was er bijgeloof ruim voorhanden. Zo bestond het bijgeloof dat de geboorte van een kind de ziekte kon genezen. Om van haar pijn genezen te worden, besloten haar ouders een nieuw kind op de wereld te zetten. De geboorte had echter niet het verwachtte effect; het lijden bleef en toen Clarice negen jaar was stierf haar moeder. Clarice, die het verhaal van haar geboorte kende, was niet kwaad dat ze als middel gebruikt was, maar onderging diepe schuldgevoelens dat het haar niet gelukt was haar moeder door haar geboorte te redden. Dat ze gefaald had!

Dit zijn ervaringen waaruit in het geval van een intelligent en gevoelig meisje literatuur ontstaat. Het leidde tot een niet aflatende zoektocht naar wat het is mens te zijn. En wat God is. Ze kon niet leven met een “bewuste God” die in staat zou zijn het lijden van haar moeder (en de joden) weg te nemen, maar dat weigerde te doen. Het was een opluchting van Spinoza te leren dat zo’n God niet bestaat; dat tegen de natuur ingaande wonderen niet kunnen bestaan. Dit ontdekte ze op 21/22-jarige leeftijd, tijdens haar rechtenstudie terwijl ze haar eerste boek aan het schrijven was, waarin de hoofdpersoon Spinoza bestudeert. Maar die ontdekking hield haar niet af van haar a.h.w. atheïstische godsverlangen. Het vechten met de God waar ze van walgde, kreeg een hoogtepunt in wat wel als haar hoofdwerk wordt gezien, A Paixão segundo G.H. (1964), waarin de hoofdpersoon een kakkerlak tussen een deur plet en bij nader bekijken beseft dat wij mensen van binnen niet anders dan de kakkerlak zijn. Zij wil zich verenigen met deze ultieme substantie dit ze God noemt en stopt de kakkerllak en het gele slijm in haar mond.

Ze is in haar schrijven in zekere zin een bewijs van Spinoza’s stelling dat het rationeel weten van iets nog geen effect op ons gedrag heeft of hoeft te hebben. Zo schreef ze, lees ik op blz. 431 van de biografie: “Magisch is ook dat we God hebben bedacht en dat hij als door een wonder bestaat.” Net zoals weten dat je ontstaan bent uit een belachelijk bijgeloof nog niet maakt dat je dat verhaal eenvoudig als onzin  van je af kunt schudden, kun je de door de geschiedenis gemaakte God niet simpel van je afwerpen. Zij bleef er in haar schrijven haar hele leven mee bezig. En het is die zoektocht naar wat de mens is en wat God – hoe bedacht ook - met hem doet en de authentieke en twijfelende manier waarop ze erover schrijft, die zovele Brazilianen als waardevol ervaren. En die nu in de rest van de wereld wordt aangeboden – in een prachtig verzorgde biografie met vele foto’s ook van een prachtige vrouw.

Het is een rijke biografie, waarin Benjamin Moser er alles aan doet om ons haar te doen kennen. Hij heeft zich zeer diep in haar en haar werk ingeleefd en geeft ons haar én haar werk. Je staat verstelt van hoe velen en hoe vele instanties hij heeft te bedanken in 6½ pagina’s – en dat is duidelijk geen pose van “zie mij eens”.

___________________ 

Dit jaar werd in Recife, waar ze haar jeugd in Brazilië doorbracht, dit standbeeld geplaatst van Clarice, de schrifster.

______________________________

Alle blogs over Clarice Lispector

02-08-2012: Clarice Lispector (1920 - 1977) hád iets met Spinoza [met biografische gegevens]

13-09-2015: 13-09-2015: Inutilis scientia Spinozana [157] De waarheid openbaart zichzelf of: een keurige correctie [n.a.v. de door Benjamin Moser geredigeerde The Complete Stories]

12-06-2016: Clarice Lispector (1920 - 1977) en Spinoza [1] [Over De ontdekking van de wereld]

13-06-2016: Clarice Lispector (1920 - 1977) en Spinoza [2] [over de biografie]

15-06-2016: Clarice Lispector (1920 - 1977) en Spinoza [3 en slot] [Dat ze méér moet hebben gelezen dan de Spinoza-anthologie van Arnold Zweig] 

spinoza | 13-06-2016 | 11:27 | Link | Reacties (2)