De gok van Pascal en de gok van Balling
Pascal over wie ik gisteren een blog had, schreef vooral om ongelovigen en vrijdenkers over te halen tot het christelijk geloof. Balling, over wie ik gisteren een voorlopig laatste blog had, schreef voor (doperse en andere) gelovigen om ze over te halen tot een radicale verlichting door vooral hun eigen verstand te gebruiken. Beiden komen in hun argumentatie o.a. met het voorstel om een gok te wagen, n.l. met te stellen dat de lezer niets te verliezen heeft en alleen maar te winnen als hij meegaat met het voorgestelde.Pascal’s gok (vooral besproken als Pascal’s Wager) is beroemd geworden en wordt als een bijdrage aan de speltheorie beschouwd. Over Balling’s gok wordt zelden of nooit iets vernomen (laat staan dat je onder ‘Ballings Wager’ iets vind), maar Balling kwam met zijn argument wel veel eerder in de openbaarheid dan Pascal. Balling’s argument verscheen in 1662 in Het licht op den kandelaar; Pascal’s argument verscheen voor het eerst, postuum, in 1670 in een uit zijn nalatenschap van fragmenten samengestelde uitgave onder de titel Pensées sur la religion. Na latere, herziene uitgave vooral bekend als de Pensées.
Pascal’s gok komt hierop neer: een rationeel persoon zal beseffen dat het altijd het beste is om in het bestaan van God te geloven (en ernaar te leven). Want als God bestaat zal Hij het geloof in Hem belonen, en wanneer God niet bestaat kan het geen kwaad om toch geloofd te hebben. Derhalve is het een goede gok om in God te geloven – en zo te leven, alsof je dat geloof hebt. [Pensée nr. 418 resp. nr 233 bij Léon Brunschvicg - méér over de gok in en.wiki en nl.wiki]
Balling’s gok luidt in de hertaling van Wim Klever: “Wij nodigen u tot iets, dat een middel kan zijn om tot uw eigen heil en welstand te geraken. Hoe wantrouwig of liever voorzichtig gij ook zijt, gij hebt daarmee onvoldoende reden om ons uw oor in deze te weigeren. Alle schade toch, die gij hierdoor zou kunnen oplopen, bestaat hoogstens in een kleine vergeefse moeite in het geval er niet volgt wat beloofd wordt. Indien het daarentegen wel volgt, zult gij het genot verkrijgen van een zaak die zo waardevol is, dat gij ze niet zoudt willen inruilen tegen alles wat op aarde gewaardeerd wordt. En wat meer is: dat geluk is geenszins ver te zoeken; het ligt voor u, ja het is in u. Daar in uzelf zult gij het onfeilbaar bewijs kunnen vinden van wat wij zeggen; die ervaring immers is het allerzekerste en veiligste dat men kan begeren.”[In: Wim Klever: Mannen rond Spinoza (1650 - 1700). Presentatie van een emanciperende generatie. Verloren, Hilversum, 1997, p. 19]
Pascal vraagt een gok m.b.t. een hiernamaals; wat door lateren de sprong in het geloof zal worden genoemd (het ‘salto mortale’ van Jacobi en daarna van Kierkegaard). Balling blijft dichter bij huis en stelt voor - om gelukkig te worden - een hiernamaals te laten voor wat het is en te geloven op de kracht in jezelf, op het licht in jezelf – je eigen verstand.
Hier zien we in a nutshell de Verlichting geconfronteerd met de Contra-Verlichting.
* * *
Aanvulling 3 maart 2014
Zie blog van Huub Mous van 13 maart 2012 over "De gok van Spinoza en Pascal", waarin hij Spinoza's keuzedillemma in de TIE schetst als eveneens een soort 'Gok van Spinoza'.
