Een realistisch beeld van Spinoza?
Een realistisch beeld van Spinoza
Joodse 17de-eeuwse vrijdenker krijgt in Amsterdam plots een monument
Het ontwerp van het Spinoza-monument van Nicolas Dings - Foto ontwerper
Na een snelle actie krijgt Spinoza een herkenbaar beeld in Amsterdam, vlak voor het stadhuis.
Onder deze titels en deze afbeelding heeft de website van NRC Handelsblad vandaag een artikel over de gebeurtenis dat op 24 november, de 356ste verjaardag van de joodse filosoof, er een beeld wordt geplaatst bij het Amsterdamse stadhuis waar Spinoza’s geboortehuis stond aan de Zwanenburgwal. Spinoza moet een boegbeeld van Amsterdam worden, zoals Erasmus dat is van Rotterdam, schrijft de krant.
Dit is een vervolg op het eerste tipje van de sluier dat dagblad Trouw eerder al had opgelicht. Zie op dit weblog het bericht van 30 oktober: Thorbecke ruilen voor Spinoza.
De kunstredactie van de NRC die blijkbaar goed geïnformeerd is, schrijft verder:
"De plaatsing van het monument is een razendsnelle actie van een groep burgers, de Stichting Spinoza Monument, die in februari besloten de impasse in de discussie over een monument te doorbreken. Binnen een half jaar hadden ze een ontwerp, geld, toestemming tot plaatsing en enthousiaste medewerking van gemeentelijke diensten. Het Amsterdamse Fonds voor de Kunst geeft een projectsubsidie van 2,2 ton euro. De stichting schenkt het beeld aan de gemeente.
Burgemeester Cohen en wethouder Carolien Gehrels, beiden verklaarde spinozisten, verrichten samen de onthulling.
Het monument van kunstenaar Nicolas Dings bestaat uit een beeld van Spinoza en daarnaast een granieten wiskundige vorm, de icosaëder – een bol met twintig gelijke driehoeken. Op verzoek van de gemeente is het beeld figuratief en goed gelijkend, met de kop die bekend is van de oude bankbiljetten van duizend gulden. Op de zijkant van het podium staat de naam van de filosoof en het citaat ‘Het doel van de staat is de vrijheid’. Volgens Dings staat de icosaëder symbool voor Spinoza’s denken: het universum als model, geslepen door de menselijke geest.
Op Spinoza’s mantel staan mussen, halsbandparkieten en rozen. Dings: „De vrijgelaten, allochtone parkieten zijn, dankzij een verbazingwekkende assimilatie, steeds vaker te zien in de Amsterdamse bomen, terwijl de autochtone mus het moeilijk heeft.”
Volgens Dings staan de vogels symbool voor Amsterdam als migrantenstad. De vreemdelingenangst die gedurende de laatste migratiegolf opkwam, zorgt ervoor dat Spinoza, als kampioen van de westerse Verlichting, weer in de belangstelling staat. Bovendien was Spinoza zelf allochtoon, als zoon van Portugees-Joodse migranten die naar Amsterdam gedreven kwamen.
Het beeld beslecht even de langlopende discussie over een Amsterdams Spinoza-monument. Een andere werkgroep peinst nog over een conceptueel monument. Deze werkgroep is tegen een realistisch beeld, zoals Dings maakte. Volgend jaar komt in Amsterdam de manifestatie My Name is Spinoza. Den Haag – Spinoza’s sterfstad – heeft al sinds 1880 een beeld."
Zie hier voor de rest van het artikel.
Op de website van de Amsterdamse Spinoza Kring is over deze ontwikkelingen nog steeds niets te lezen. Ook al is onder het menu 'monument' (waar het laatste bericht van 17 december 2007 dateert) te lezen: "Wanneer belangrijke ontwikkelingen plaatsvinden zal daarvan op deze plaats mededeling worden gedaan." Wil dat misschien zeggen dat het initiatief van de Amsterdamse Spinoza Kring met die 'andere werkgroep' bedoeld wordt en dus niet bij dit monument betrokken is? Men sprak steeds over iets interactiefs en een Spinozamonument dat "een ervaring op zich moest zijn en een flinke indruk moest achterlaten bij het publiek".
Zie hier een bericht in NRC van 11 juni 2007 waaruit bleek dat wethouder van Cultuur Carolien Gehrels nog geheel achter het plan van de Amsterdamse Spinoza Kring stond.
Mijn eerste reactie: ziet er inderdaad zeer figuratief uit. Maar is het echt een realistisch beeld van Spinoza, zoals de titel in het NRC-bericht luidt? Hopelijk krijgen we niet de indruk van een soort monnik.
In de rand van de voet zie ik alleen de naam Spinoza. Dat lijkt mij te kort. Ik hoop dat het een voorlopige art impression is en dat de volledige naam van de filosoof wordt aangebracht. Zijn naam is immers Benedictus de Spinoza.
Aanvulling na de reactie van Wim Klever. Om eens te zien of 't past...
Maar nee, dit beeld lijkt mij ook niet realistisch...
De icosaëder uit wiki
Reacties
Net als jij, Stan, ben ik hoogst verbaasd over wat men in Amsterdam op 24 November zal gaan neerzetten: een soort 'heiligenbeeld' van Spinoza, vergelijkbaar met alle heiligenbeelden (in lang gewaad) die je in sommige katholieke kerken nog kunt zien. Het is bedoeld als een monument van eerbetoon. Misschien is het onbedoeld wel erg symptomatisch voor de wereldvreemde en quasi-heilige figuur die men van onze RAUWE en o zo extreem realistische Amstedammer heeft gemaakt. In mijn commentaar op het boek LIBERTAS PHILOSOPHANDI heb ik zo juist die afschuwelijke misvorming van Spinoza door al die Spinoza-sofisten aan de kaak gesteld, die in hem een 'gids voor de verdoolden' zien. Spinoza wou helemaal geen gids of moralist zijn, hij was wetenschapsbeoefenaar en onderzocht hoe het allemaal functioneert in de mens en in de maatschappij. Wil je een betere symboliek in een aan hem gewijd monument krijgen, dan zou je hem beter kunnen 'uitbeelden' als een soort terrorist die met een kalasnikov onze 'heilige huisjes' afschiet, of als een experimenterende natuurkundige die luchtdruk aan het meten is (zie de afbeelding van zijn experiment in brief 6) of als een OPTICUS die met Huygens door een dertig voets telescoop-opstelling de ringen van Saturnus bestudeert.
Wim Klever 08-11-2008 @ 12:22
Naar aanleiding van deze reactie heb ik aan het eind van het blog een bewapende Spinoza uitgeprobeerd... om te concluderen dat dát het ook niet is. Maar om hem als experimenterende natuurkundige of onderzoekend astrofysicus uit te beelden, lijkt mij toch ook een beetje geschiedsvervalsing. Niet op dat terrein lagen zijn grootste verdiensten, hoewel hij er wel interesse in had en wat met chemie bezig is geweest.
Z'n hoofddoel lag toch echt in de ethiek - een bijdrage te leveren om mensen te helpen zichzelf beter te verstaan en tot een verstandiger moreel en politiek leven te komen. Daar heeft hij zich het meest voor ingespannen, hoewel zijn begaafdheid en betekenis duidelijk breder lag.
Stan Verdult 08-11-2008 @ 15:07
Ik zou ook wel een lenzenslijper willen (bankje en wat boeken in de omgeving). En dat Spinoza je indringend aankijkt met als ondertitel: wie de noodzakelijkheid van alle dingen inziet lijdt er minder onder of heeft er meer macht over (uit het hoofd).
(het lijkt nu een soort van multiculti-beeld te worden, ontdaan van zijn radicale implicaties).
Of: Rede verenigt mensen omdat alle mensen daaraan deel hebben.
Gr,
Rene
Rene 08-11-2008 @ 15:48
Mij trof de uitleg van de kunstenaar over Spinoza's denken onaangenaam: "Het universum als model, geslepen door de menselijke geest." Zelfs al woordspeling vind ik die opmerking onder de maat, maar erger nog, ze getuigt van een groot onbegrip ten aanzien van Spinoza's Ethica. Nu is Dings niet de eerste die in dit boek verdwaalt, maar zijn waanbeeld (over woordspelingen gesproken) krijgt zo wel heel letterlijk voet aan de grond.
mIKe 11-11-2008 @ 14:03
Ik zie niet in wat hier nu zo fout aan is. De kunstenaar koos de icosaëder als symbool voor Spinoza’s denken, en vatte dat samen in: het universum als model, geslepen door de menselijke geest.
Is dit nou zó raar? Dings is niet de eerste die Spinoza's timmeren van en bijschaven aan de Ethica vergeleek met zijn slijpen van lenzen. Met zijn scherpe geest construeerde hij een hecht doortimmerd filosofisch universum. Een icosaëder ontstaat ook niet zomaar vanzelf, maar door het slijpen van 20 driehoekige vlakken - iets waar de maker z'n hoofd goed bij moet houden. Je verwacht van een kunstenaar toch geen exegese van de Ethica?
Stan Verdult 11-11-2008 @ 15:34
Dat Spinoza aan zijn Ethica sleep ben ik met U eens, maar de kunstenaar heeft het hier over het universum, niet over het boek. Het beeld impliceert dat het model van het universum mensenwerk is, en zo bezien had het dus ook een ánder model kunnen zijn, zeg een dodecaëder. Ik ben van mening dat Spinoza hier niet mee akkoord zou gaan. Het denken zelf is integraal onderdeel van het model van Spinoza. Niet de mens bepaalt het universum, maar het universum bepaalt de mens. En dat op slechts één mogelijke manier.
Ik verwacht natuurlijk geen exegese van een kunstenaar, maar als hij dan toch zelf met een betekenis komt, vind ik dat hij nauwkeurig moet zijn. Zeker als het beeld is bedoeld is als eerbetoon.
En och, verder is het wellicht een kwestie van smaak :-)
mIKe 11-11-2008 @ 20:06
Och, och wat een discussie en wat weten enkelen het weer beter.
Het is toch leuk dat er een beeld komt. Hij had natuurlijk op de euro munten moeten staan in plaats van de achterhaalde idee dat de regerend worst nog op een munt zou moeten staan.
En dan toch ook even de discussie prikkelen.
Een icosaëder ontstaat niet door het slijpen van vlakken. Een icosaëder wordt geconstrueerd.
En laat verder de kunstenaar zijn vrijdeid er van te denken wat hem goed lijkt.
kees van eunen 19-11-2008 @ 10:18