Georg Bohrmann (1888 - ?) schreef dissertatie over Spinoza’s standpunt over religie
Over Georg Bohrmann is op internet verder niets te vinden dan dat hij schreef:
Georg Bohrmann, Spinozas Stellung zur Religion: Eine Untersuchung auf der Grundlage des theologisch-politischen Traktats; nebst einem Anhang: Spinoza in England (1670-1750.) Giessen: Alfred Töpelmann [Studien zur Geschichte des neueren Protestantismus, 9], 1914. - 88 pp. [het staat gedigitaliseerd bij archive.org]
Het was met de toevoeging van zijn studie over ‘Spinoza in Engeland’ een bewerking van zijn dissertatie van een jaar ervoor:
Grundlagen zu einer Untersuchung über Spinozas Stellung zur Religion. Leipzig : Röder, 1913. - 44 pp. - Erlangen, Univ., Diss., 1913 [In die tijd konden proefschriften nog tamelijk dun zijn.]
Daar het rechtenvrij is, zijn er, zoals intussen gebruikelijk,
al door diverse uitgevers herdrukken op de markt gebracht. Dit jaar
b.v. door Vero Verlag [cf.] en door Verlag der Wissenschaften, waarvan rechts de cover [cf.]. Sommigen van die uitgevers begrijpen het Duits niet helemaal: bij Amazon wordt als een tweede boek van Bohrmann genoemd Studien zur Geschichte des neueren
Protestantismus, Volume 9, maar dat is het bandnummer van de reeks waarin
zijn Spinoza-studie verscheen.
Iets over de receptie van Bohrmanns Spinoza-boek
Of het nog veel ingekeken wordt? Nauwelijks, vermoed ik, hoewel ik hierna enige tegenvoorbeelden noem. Paul Juffermans vermeldde het niet in zijn dissertatie. Maar in Otfried Höffe (Hrsg.), Spinoza: Theologisch-politischer Traktat [Berlin: Akademie Verlag, De Gruyter, 2014] komt het wel voor in de Auswahlbibliographie, maar dat hoeft niet te betekenen dat het is ingezien: in de tekst komt zijn naam niet voor en wordt geen discussie met hem aangegaan.
Bohrmann speelt een klein rolletje in Jonathans Israel’s Radical Enlightenment op p. 13, noot 39 waarin hij gebruik maakt van diens citaat uit Bayle's Dictionaire (S. 2782): 'on apelle Spinozistes tous ceux qui n'ont guère de Religion, et qui ne s'en cachent pas beaucou',' quoted in Bohrmann, Spinoza's Stellung, 76.
Een iets belangrijker rolletje blijkt hij gespeeld te hebben in de vaststelling wie eigenlijk de eerste was die met de historisch-kritische methode van bijbelstudie begon. David R. Law, The Historical-Critical Method: A Guide for the Perplexed [A&C Black, 2012] verwijst naar Klaus Scholder, The Birth of Modern Critical Theology: Origins and Problems of Biblical Criticism in the Seventeenth Century, translated by John Bowden, SCM Press, 1990] waarin Georg Bohrmann wordt opgevoerd als de deskundige die Spinoza noemt als de eerste die met de historisch-kritische methode van Bijbelstudie begon, waar anderen J.S. Semler en weer anderen Richard Simon daarvoor aanwijzen. Law schrijft: "According to Georg Bohrmann, 'Spinoza is the first to practise immanent and thus historical criticism; he is founder of historical-critical research into the Bible'." [Cf. books.google]. Ook Travis L. Frampton, Spinoza and the Rise of Historical Criticism of the Bible [A&C Black, 2006] heeft het daarover, maar verwijst niet naar Bohrmann [cf. books.google].
Tenslotte kan nog gewezen worden op Christopher Voigt, Der englische Deismus in Deutschland: eine Studie zur Rezeption englisch-deistischer Literatur in deutschen Zeitschriften und Kompendien des 18. Jahrhunderts [Mohr Siebeck, 2003], waarin gebruik wordt gemaakt van Bohrmanns bijlage over Spinoza in Engeland. En met name waar Bohrmann kritiek uitoefende op Thorschmid’s benadrukking van de afhankelijkheid van Anthony Collins van Spinoza. [Cf. books.google]
Het is wel aardig in dit verband te wijzen op de opzet en geschiedenis van de theologische boekenreeks waarin dat van Buhrmann opgenomen was. Daarover is te lezen in: "Exkurs: Studien zur Geschichte des neueren Protestantismus" in: Matthias Wolfes, Protestantische Theologie und moderne Welt: Studien zur Geschichte der liberalen Theologie nach 1918. Walter de Gruyter, 1999, S. 115-117 - books.google
Enfin, hiermee is Georg Bohrmann onder de aandacht gebracht van Spinoza-geïnteresseerden die zich wellicht met Spinoza's denken over religie willen bezighouden.
