Goed omgaan met Spinoza is nog niet eenvoudig. Beschouwingen van een bloggende Spinoza-fan
Vandaag wil ik even iets overnemen van het weblog "The Sentimental Heretic רגשיות ×¢× ×¨×’×™×©×•×ª" van een onorthodoxe jood, Shlomo Leib Aronovitz, die een paar fraaie blogs bood over Spinoza. Jammer genoeg is hij maart vorig jaar met zijn weblog gestopt.
De blogs, waarin hij een aantal aardige beschouwingen wijdde Spinoza neem ik hier op:
NOVEMBER 11, 2006 Moralism, Maimonides, & Marijuana
over Spinoza's "immoralisme".
JANUARY 30, 2007 Speaking of Spinoza
Daar ik de gedachten die erin verwoord werden zó van toepassing vind op discussies die soms ook op dit webblog worden gevoerd, heb ik deze tekst vertaald en hierna overgenomen. Wat hij daarin schrijft over de manier waarop orthodoxe joden tegen Spinoza aankijken, kan direct toegepast worden op elke andere denominatie, inclusief de 'atheïstische orthodoxie'.
JANUARY 31, 2007 Speaking of Spinoza (2)
FEBRUARY 05, 2007 Cherem? No Hard Feelings
FEBRUARY 10, 2007 Speaking of Spinoza (Psychology)
Ik heb al vaker gezegd: wat jammer toch dat zo weinig Nederlandse Spinoza-fans, wetenschappelijk opgeleid of bezig met zelfstudie, het blogpotlood oppakken...
Over Spinoza gesproken
Een van de belangrijkste problemen bij het beantwoorden van vragen of claims met betrekking tot ’t zicht van de orthodoxie op het Spinozisme is, dat ze vaak komen van degenen die nog niet Spinoza als Spinoza hebben bestudeerd, maar veeleer Spinoza door de ogen van iemand die van begin af aan probeert Spinoza’s positie te weerleggen. Met andere woorden, voor veel orthodox-joodse lezers is Spinoza al verworpen, en kan er geen verzoening van idealen zijn. In feite, toen ik mijn eerste clandestiene onderneming in de werken van Spinoza als een tiener begon, ging ook ik die strijd aan met wat ik geloofde dat genoeg filosofische en oecumenische wapens ter weerlegging van de 'Ketter uit Holland' waren.
De tweede, en misschien wel meest populaire fout, is dat de meeste orthodoxe critici van Spinoza volstaan met het lezen en wederuitbraken van ‘t door iemand van de eerste, hiervoor genoemde, groep voorgekookt antwoord. Aangezien er geen reden is om te twijfelen aan de waarheid van de orthodoxie of aan de ‘onjuistheid’ van Spinoza, is er ook geen verplichting tot het besteden van ook maar enige tijd aan die ideeën. Immers, een lid van de eerste groep heeft zogezegd al de moeilijke en gevaarlijke taak verricht van het uitzeven der ketterijen uit naam van het jodendom. In deze geest heb ik opmerkingen gehoord zoals "Als Spinoza Chasidus had bestudeerd, zou hij zijn mening hebben veranderd." Er zit zoveel valse veronderstelling en aanname in die kleine opmerking dat het een apart blog zou rechtvaardigen. (Diezelfde mensen ook beweren dat Aristoteles en/of Plato hun filosofische opvattingen herzagen en beweerden dat het jodendom waar zou zijn.)
Toch is het, zelfs met deze fouten in het achterhoofd, niet zo eenvoudig een analyse te maken. Spinoza is moeilijk te lezen, zelfs voor filosofen, en ik moet toegeven, zelfs na jaren van studie, blijven delen van Spinoza's leer me weerstand bieden. Deels, om mee te beginnen, omdat ik niet zo intelligent ben. Spinoza's methodologie is circulair en reflexief, hetgeen veel terug- en herlezen vergt, waardoor zijn werk meer lessen in geduld en doorzettingsvermogen dan in filosofie behelst. Ten slotte, Spinoza schept zijn eigen nomenclatuur, die erg verwarrend kan zijn zelfs voor mensen met zowel ervaring in het Latijn als in Talmoedische logica. Spinoza liet ons ook een erfenis van twijfel na over tal van kwesties, waardoor we aan zijn eerdere geschriften dienen te ontlenen wat hij wel of niet kan hebben bedoeld met een latere dubbelzinnige opmerking. Hij overleed te vroeg.
Als gevolg van deze onbedoelde taalbarrière, hebben we een aantal mensen die denken dat Spinoza een mysticus was en anderen, zoals ikzelf, die Spinoza een verfrissende en definitieve uitdrukking van materialisme en determinisme vinden, net zoals het filosofische Taoïsme dat was in het Oosterse denken, maar met de toegevoegde eigenschappen van het rationalisme en circulaire redenering. Sommigen die denken hem te belasteren bieden Spinoza ongewild in feite steun.
Ik kan de verdedigers van de orthodoxie niet de schuld geven van hun afkeer van of onwil om Spinoza serieus te nemen en om niet de pijn en moeite ervoor over te hebben die nodig zijn om de diepten van zijn ideeën te peilen. Zijn inzichten blijven vandaag nog net zo radicaal als zij waren voor de joodse en protestantse geesten in het midden van de 17e eeuw. Als we dat koppelen aan de sociale druk, religieuze verplichtingen en tijdsdruk waar orthodoxe joden aan blootgesteld staan, om dan te verwachten dat deze mensen een standpunt onder de knie te krijgen dat haaks staat op dat van hun zelf dan is dat onrealistisch, en om hen te veroordelen voor het niet doen van die inspanning is gewoon onethisch . Ik zou niet meer verwachten van hun studie van Spinoza dan voor mijzelf waarschijnlijk van Wicca-studie. Derhalve, ongeschoold in Wicca-praktijk, vermijd ik elke vorm van gezag over het onderwerp en laat ik überhaupt na erover te spreken.
Waar ik uiteraard wel punt van maak, is aangaande de vele verklaringen of claims toegeschreven aan of afgeleid van Spinoza's geschriften die volstrekt onjuist zijn. Het is een ding om een vraag te stellen of eventueel een optionele interpretatie voor te stellen, maar iets heel anders is het om, bewust of niet, misleidend commentaar op zijn filosofie te bieden. Daarnaast zijn er diegenen die het rationalisme van Spinoza slechts in naam omarmen, maar toch nog steeds vastklampen aan hun orthodoxie, waarbij ze claimen dat Spinoza ergens een soort band schept tussen het rationalisme zoals zij het zich wensen en de religieuze en mystieke ongerijmdheden die zij wensen te behouden. Het is bekend dat de joodse debatstijl prat gaat op z’n vaardigheid om een tegenstander met z’n eigen argumenten om z’n oren te slaan, maar daarmee hebben we niets meer dan amok maken met een verkeerde voorstelling van Spinoza.
_____________________________________________________
"OUR WILLINGNESS TO ACCEPT LEGENDS DEPENDS FAR MORE UPON THEIR EXPRESSION OF CONCEPTS WE WANT TO BELIEVE THAN UPON THEIR PLAUSIBILITY." (DAVID P. MIKKELSON)
