Hendrik Cordes (1649 – 1678) "Spinoza's dominee"
Misschien moeten we hetgeen Colerus schrijft over wat Spinoza van deze dominee vond met een korreltje zout nemen, maar Spinoza zou voor deze Hendrik Cordes ‘een groote agting’ hebben gehad.
Hendrik Cordes, zoon van de uit Hamburg afkomstige en in Jena opgeleide Paulus Cordes (1613-1674) die dominee was in de Lutherse gemeente in Amsterdam, was een van de leerlingen van de bekende Lutherse dominee Coenraad Hoppe (1621-1670) door wiens invloed mede de zogenaamde 'Nederlandsche richting' opkwam naast het Duitse element dat tot dan toe overheersend was geweest. Hoppe was zich tevens gaan wijden aan de opleiding van aanstaande predikanten, waarvan Hendrik Cordes er dus een was.Nadat in de Lutherse gemeente te ’s Gravenhage op 14 augustus 1674 ds. Glaserus (die op zijn beurt had bijgedragen aan de opleiding van Coenraad Hoppe) was overleden, werd Hendrik Cordes er beroepen. Nadat hij was ingezegend door zijn vader, werd hij op 12 september door zijn ambtgenoot ds. Schelhammer aan de Haagse Lutherse gemeente voorgesteld (Hendriks vader overleed 11 december datzelfde jaar). Hendrik Cordes verkeerde slechts tamelijk kort in die predikantenpositie, want hij stierf, pas 29-jaar oud, op 28 juli 1678 aan de tering.
Het was deze Lutherse gemeente waar het gezin Van der Spyck, de huisbaas van Spinoza, kerkte. De kerk, niet ver verwijderd van de Paviljoensgracht, was in 1615 als schuilkerk begonnen, waarna in de jaren 1620-1656 d.m.v. bijkopen van aangrenzende stukken grond een complex van een kerk met bijgebouwen ontstond. Daar zou in de volgende eeuw het huidige kerkgebouw worden gebouwd.
Johannes Colerus (Köhler) die op 2 juni 1696 door de Lutherse Gemeente van ’s Gravenhage beroepen werd, had deze Hendrik Cordes dus als een van zijn voorgangers en daar hij in dezelfde kamer woonde in het huis bij de weduwe Van der Werve aan de Stille Veerkade, waar eerder Spinoza had gewoond ofwel, zoals hij het later zou omschrijven, de “werkplaats, alwaar hij [Spinoza] sliep en arbeyde” en die mede daarom nieuwsgierig naar de filosoof was geworden, noteerde in zijn Korte, dog waarachtige Levens-beschryving van Benedictus de Spinoza (1705):
“De huisgenoten uit de Vergadering komende, vraagde hy dikwils wat se tot hare stichting uit de Praedicatie behouden hadden. Myn voorzaat D°. Cordes zalr, zynde een geleert man, en van een opregten imborst was by hem in een groote agting, en wierd dieswegen dikwils van hem geprezen. Hy ging ook wel zomtyds om hem te hooren, roemende des zelfs geleerde Schrift verklaringen, en bondige toepassingen, vermanende met eenen zynen Huisheer en verdere huisgenoten, geene praedicatien van hem te verzuimen. Van de Huisvrouw eens gevraagt zynde of zy, na zyn oordeel in haare Religie wel konde Zalig worden, gaf hy ten antwoord: uw Religie is wel, gy behoeft geen andere te zoeken om Zalig te werden, als gy u maar tot een stil en Godzalig leven appliceert. t'Huis zynde , viel hy niemand overlastig , maar zat de meeste tyd stil op zyn kamer; dog van zyn bespiegelingen vermoeit zynde, quam hy na beneeden, en sprak met de huisgenooten van al wat 'er voorging; al waren 't zelfs beuzelingen.”
Kortom, volgens Colerus was deze dominee Hendrik Cordes een man naar Spinoza's hart.Bronnen
Lambregt Abraham van Langeraad, Jan Pieter de Bie en Jakob Loosjes, Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Kemink & Zoon, Utrecht 1908-1918 [bij DBNL gedigitaliseerd]
Over Hendrik Cordes: bij DBNL
Over Paulus Cordes: bij DBNL
Over Coenraad Hoppe: bij DBNL
Over Johannes Colerus: bij DBNL en dit blog van 2 febr 2011 en van 23 febr. 2011 over de Levens-beschryving [tevens geplaatst op benedictusdespinoza.nl]
Over de Lutherse Kerk te Den Haag: wikipedia
J. Happee, J. L. J. Meiners, Marco Mostert (Red.): De Lutheranen in Amsterdam, 1588-1988: gedenkboek ter gelegenheid van 400 jaar Evangelisch-Lutherse Gemeente te Amsterdam. Uitgeverij Verloren, 1988 [books.google]
