BdSpinoza

In Memoriam Bertus de Rijk (1924 – 2012)

Mediëvist L.M. de Rijk is zaterdag 30 juni op 87-jarige leeftijd in Maastricht overleden, zo heeft de PvdA gisteren laten weten. In de kranten komt dan vooral het feit naar voren dat hij van november 1956 tot september 1961 en van oktober 1964 tot juni 1991 voor de PvdA in de Senaat zat. Voor velen was hij vooral een van de beste mediëvisten van Nederland. Hij was hoogleraar wijsbegeerte in Nijmegen, Utrecht en Leiden.

En voor sommigen in het zuiden van het land was hij de laatste jaren hun leraar aan de HOVO Zuid Limburg, waar hij cursussen gaf over Spinoza’s TTP, over Hume en daarna weer over Spinoza, nu zijn Ethica. Vorig jaar zou hij z’n laatste cursus Ethica geven, maar de belangstelling was zo groot, dat er nog een echt allerlaatste daarna kwam. Op zijn oude dag ging hij almaar meer de Middeleeuwen voorbij. Maar die Scholastieke bagage equipeerde hem zeer om de vernieuwing van de filosofie van de 17^e eeuw te zien en door te geven.

Met genoegen denk ik terug aan zijn eerste cursus over de Tractatus theologico-politicus die hij vanaf september 2007 gaf. Het werd mijn eerste kennismaking met Spinoza, die mij sindsdien niet meer losliet. Zoals De Rijk die cursus voorbereid had met een grote syllabus met teksten. En zijn aanpak! Hij gaf geen college, maar daagde telkens een van de cursisten uit om de tekst die voor de volgende bijeenkomst gekozen was op hoofdlijnen te presenteren en er vraag- en discussiepunten uit te halen. De gesprekken erover begeleidde hij dan af en toe met even een korte toelichting op de specifieke betekenis van een bepaalde belangrijke term. Zo is mij altijd bijgebleven dat hij ontevreden was met de vertaling door Akkermans van pietas met ‘vroomheid’; dat kon niet kloppen. En hij daagde ons uit naar betere vertalingen te zoeken.
Die aanpak heeft bij mij meteen een goede basis gelegd. Ik nam graag als eerste de beurt. Ook al zoiets: De Rijk koos ervoor om te beginnen bij het laatste, 20^e hoofdstuk van de TTP! Toen ik die voorbereidde had ik al snel door dat je niet zonder het 16^e hoofdstuk kon, dus dat nam ik er meteen bij. Door schroom van anderen kon ik wel drie beurten ‘pakken’ en de TTP behoorlijk onder de knie krijgen. Dankzij de aanpak van De Rijk.

Hij hechte grote waarde aan het strikte scheiden van wetenschap en geloof. Daarover schreef hij op hoge leeftijd nog twee boeken: Religie, normen, waarden. Een kritische blik op een maatschappelijk debat(Bert Bakker, 2006) en Geloven en weten. Pleidooi voor een sober atheïsme (Bert Bakker, 2010 - zie dit blog), waarin hij zijn visie gaf op recente aanvallen op de godsdienst, b.v. door Dawkins. In die boeken bouwde hij zijn argumentatie met grote eruditie op vanuit Aristoteles, de Middeleeuwse nominalismestrijd en verder in de ideeëngeschiedenis en benadrukte hij – mede geïnspireerd op Spinoza - het fundamentele onderscheid tussen waarheid en werkzaamheid – twee verschillende houdingen (weten of geloven) waarop hij steeds weer hamerde.

spinoza | 04-07-2012 | 10:00 | Link | Reacties (4)