Jonathan Israel - 'A Revolution of the Mind'
Israel, Jonathan. A Revolution of the Mind. Radical Enlightenment and the Intellectual Origins of Modern Democracy. Princeton Univ. Press, 2010. 264 blz. Geb.
Dit nieuwe boek van Jonathan Israel, begint met een leugentje: dat het in 2010 is uitgegeven. Wellicht om, hoewel het over geschiedenis handelt, de actualiteitswaarde en houdbaarheid ervan te verlengen? Het kwam echter in november 2009 op de markt.
En over wat voor geschiedenis het gaat! Over de revolutie in het denken zoals die door Spinoza in gang is gezet en die hier in een wat onspinozistische, meer Hegeliaanse titel, wordt aangeduid met: A Revolution of the Mind.
Dit boek is net zoals zijn In strijd met Spinoza. Het failliet van de Nederlandse Verlichting (1670-1800) (2007) dat handelde over de Patriottentijd, een soort van tussendoortje. Ondertussen is Israel bezig de laatste hand te leggen aan het laatste deel van zijn gigantische trilogie over de Radicale Verlichting. Met dit boekje richt Israel zich tot een breder publiek (dan de wetenschappelijke wereld, hoewel hij die - zoals nog zal blijken - niet vergeet)
A Revolution of the Mind is ontstaan uit een collegereeks ofwel Isaiah Berlin Lectures, op de Isaiah Berlin Visiting Professorship in the History of Ideas, die hij in het eerste kwartaal van 2008 in Oxford hield. [hier en hier het programma. Er is kennelijk een verschil met de andere The Isaiah Berlin Lecture, maar hoe dat precies zit is mij niet duidelijk].
Het is de vraag of de eerder conservatieve Isaiah Berlin veel zou hebben opgehad met dit schetsen van het radicale en revolutionaire denken, waarvan Irael hier de grondtrekken beschrijft.
In zes hoofdstukken, een voorwoord en concluderend slothoofdstuk, loopt Israel aan de hand van diverse thema’s de strijd na tussen de – weinige - radicale en de vele gematigde verlichters. De hoofdlijn is die welke al werd uitgezet in de Radical Enlightenment, waarin hij al de onmetelijke invloed van Spinoza op de daarop volgende revolutie van de geest: zijn metafysica van de enkele substantie en de gelijke ordening van ideeën en ideata (de belichaming van die ideeën), zijn naturalisme en materialisme.
De thema;s der hoofdstukken zijn:
Preface viiCHAPTER I: Progress and the Enlightenment's Two Conflicting Ways of Improving the World
CHAPTER II: Democracy or Social Hierarchy? The Political Rift
CHAPTER III: The Problem of Equality and Inequality: The Rise of Economics
CHAPTER IV: The Enlightenment's Critique of War and the Quest for "Perpetual Peace"
CHAPTER V: Two Kinds of Moral Philosophy in Conflict
CHAPTER VI: Voltaire versus Spinoza: The Enlightenment as a Basic Duality of Philosophical Systems
CHAPTER VII: Conclusion De radicalen zijn: Spinoza, Bayle, Diderot, Helvétius, d’Holbach, Condorcet, Volney, Paine, Price, Priestley, Weishaupt, Paape. De gematigden: Locke, Hume, Newton, Adam Smith, Ferguson, Montesquieu, Turgot, Fred. De Grote en vooral Voltaire.
Tegelijk met het nog eens schetsen van de hoofdlijnen van het revolutionaire denken neemt Israel de gelegenheid te baat om diverse van de commentaren op zijn geschiedschrijving van de Verlichting te pareren. Hij doet dat door in de aanval te gaan tegen de hedendaagse geschiedschrijving van de Franse Revolutie die hij verwijt moeite te hebben om de maatschappelijke kracht van veranderende ideeën te erkennen. Iets dat sinds Marx' opvattingen over bovenbouw van cultuur en ideeën, moeilijk is een effectieve plaats te geven. Israel is van mening dat wetenschappelijke auteurs de werkelijke structurele veranderingskracht van voor 1789 misten: de invloed van de revolutie van de geest – van de radicale denkers in de voetsporen van Spinoza en Bayle, die lang clandestien hebben moeten opereren, maar die in de jaren 1770 – 1790, die hier centraal staan, naar de oppervlakte open barstte.
“Without referring to Radical Enlightenment nothing about the French Revolution makes the slightest sense or can even begin to be provisionally explained.” p. 224)Hij behandelt de conflicterende ideeën en voorstellen om de wereld te verbeteren van beide stromingen – ideeën om grotere gelijkheid en democratisering te krijgen. De gematigden waren daarin voorzichtiger, daar zij geloofden in Gods leiding. Het verschil is dus tussen degenen die enkel en allen de rede wilden volgen, versus degenen die de rede als ondergeschikt zagen aan het geloof en dus veel meer waarden hechtten aan tradities en conservatisme. Hij brengt dit terug tot ’t criterium van het monisme versus het dualisme in denken over de werkelijkheid en de mens. Hét grote verschil tussen radicalen en gematigde verlichters is dat de laatste een buiten de natuur bestaande godheid aanvaarden en de daarop te baseren hiërarchische principes die deze in de schepping en de samenleving zou hebben ingebakken. De radicale denkers zagen dit dus bepaald anders en verwierpen de invloed van de kerk en de priesters, verwachtten alles van de vooruitgang van de rede, en legden grote nadruk op goede educatie ofwel de verlichting van allen. Daar zij het gevaar zagen van een vrijheid zonder rede, waren zij geen voorstanders van directe democratie, maar van een vertegenwoordigende democratie.
Hij laat zien hoe dit doorspeelde in alle thema’s, of het nu ging om de behandeling van de sociale gelijkheid en de slavernij. Maar ook in morele thema’s over geluk en welzijn. Het streven naar en de wens om gelukkig te zijn zagen de radicalen als gemeenschappelijk aan alle mensen. Rechtvaardigheid en moraliteit zijn terug te brengen naar dit persoonlijke belang van ieder. Regels, ook morele, ook die over zelfmoord of eventuele seksuele restricties e.d. ontlenen hun bestaan aan de concrete maatschappij. Absoluut of objectief kwaad bestaat niet.
Aan het eind van de periode (eind jaren 1780) was duidelijk dat de kloof tussen beide Verlichtingsstromingen bestond en onoverbrugbaar was. En ook dat de radicalen aan de winnende hand waren. Het revolutionaire denken verspreidde zich over heel; de wereld. De noodzaak van een grote revolutie die een einde zou maken aan despotisme, religieuze autoriteit, onkunde en bijgeloof was onontkoombaar en kon niet teniet worden gedaan. De instituties en de vanuit het verleden opgebouwde gewetens moesten afgebroken worden. Dat ging niet via hoven (waarop een Voltaire steunde).
Interessant is het voorlaatste hoofdstuk waarin hij laat zien hoe vooral Voltaire goed doorhad in hoeverre de moderne filosofen schatplichtig waren aan het denken van Spinoza. Je zou zeggen dat Jonathan Israel zijn criteria van de Radicale Verlichting uit het werk van Voltaire in zijn laatste jaren heeft kunnen destilleren.
Mooi vind ik om de slotalinea in z’n geheel over te nemen:
“In the longer perspective, Spinoza’s role as a key progenitor of the Radical Enlightenment was unparalleled. He was the only seventeenth-century philosopher to remain an prominent and constant presence in the philosophical debates of the later eighteenth and nineteenth centuries. After 1750 Bayle receded gradually into the background. Spinoza, by contrast, remained at the forefront and was regarded throughout the later Enlightenment era by many intellectuals – and later by nineteenth-century freethinkers and creative minds, ranging from Heine to George Eliot – as the philosopher who, more than any other, forged the basic metaphysical ground-plan, exclusively secular moral values, and culture of individual liberty, democratic politics, and freedom of thought and the press that embody today the defining core values of modern secular egalitarianism: that is to say, of Radical Enlightenment.”(p. 240/41)
Ik neem aan (hoop) dat het boekje vertaald en ook in Nederland uitgegeven zal worden. Het biedt dan, naast Jonathan Israels dikke pillen van standaardwerken, voor velen een welkome samenvatting op hoofdlijnen van de inhoud en de invloed van het radicale denken in de voetsporen van Spinoza.
Ter aanvulling
Een fraaie bespreking biedt historicus en wetenschapsfilosoof Bart van den Bosch.
Reacties
Beste Stan, ik heb hem net binnen. Maar heb jij het boek al helemaal gelezen?!
gr,
Rene
Rene 14-12-2009 @ 08:51
Ja, ik bespreek pas na lezing. Ben benieuwd naar jouw leesreactie.
Ik kocht het 4 december; bij Selexyz voor €27,95. Zag inmiddels dat de Rooie Rat in Utrecht het voor €22 verkoopt.
Stan Verdult 14-12-2009 @ 09:37
Alsof je niets anders te doen hebt :)
Ik ga het -tussendoortje van Israel- de komende feestdagen lezen en bericht daarover.
Gr,
Rene
Rene 14-12-2009 @ 17:00
Dag Stan (e.a.)
Ik betaalde 22,85 (inclusief verzendkosten), bij Amazon Uk. Het pond stond gelukkig ook erg laag. Leuk om zo boeken te kopen. Het is een prachtig boek. Als je al bekend bent met het werk van Isreal is het een "een bold statement of his principal arguments" staat op de achterflap. Er was veel minder Spinoza dan dat ik aanvankelijk dacht. Het gaat meer over de op- en navolgers van Spinoza (en Bayle). M.n. Diderot, Helvetius en D'Holbach. Toch bijzonder dat de radicale traditie zolang onbekend is gebleven terwijl Israel uit wel heel veel -toch duidelijke bronnen- laat zien dat ze tot op Spinoza teruggaan, danwel op naturalisten, monistisch materialisten (geen dualiteit) hetgeen voor vele mensen niet gelheel ten onrechte gelijk stond met Spinoza (ik denk dat overigens ook).
Ik vind Spinoza ook nu nog belangrijk omdat hij denk ik gelijk heeft. Wat is er nu nog radicaal (ws zijn ontkenning van de vrije wil), is zijn politieke theorie nog van toepassing? Klever heeft een boekje geschreven over directe democatie (met oude grieken, van den enden en spinoza naar echte directe democratie). Ik heb het nog niet gelezen -tijd, tijd, tijd- maar ik heb uit het boek van Israel begrepen dat de D'Holbach en Diderot niet voor directe democratie waren maar voor een representatieve onder verwijzing naar het mislukken daarvan bij de Oude Grieken.
En hoe kan lichaam-geest verder gedacht worden. Dat het 1 is, is mij wel duidelijk. Op een of andere manier heeft Spinoza een groot probleem van Descartes niet alleen opgelost maar het ook meegenomen (die twee attributen). Kan Spinoza nog filosofisch interessant zijn binnen de "filosofie van de geest", kunstmatige intelligentie? Searle had het over de mens als biologische computers... Misschien werpt "Representation And The Mind-Body Problem In Spinoza" van M Delle Rocca hier iet wat meer licht op. 50 euro bij Bol.
Weten jullie anders nog werken die Spinoza rechtdoen en een verbinding aangaan met de moderne wetenschap (m.u.v. Damasio)
Groet,
Rene
Rene 03-01-2010 @ 14:01
Dag Stan (e.a.)
Ik betaalde 22,85 (inclusief verzendkosten), bij Amazon Uk. Het pond stond gelukkig ook erg laag. Leuk om zo boeken te kopen. Het is een prachtig boek. Als je al bekend bent met het werk van Isreal is het een "een bold statement of his principal arguments" staat op de achterflap. Er was veel minder Spinoza dan dat ik aanvankelijk dacht. Het gaat meer over de op- en navolgers van Spinoza (en Bayle). M.n. Diderot, Helvetius en D'Holbach. Toch bijzonder dat de radicale traditie zolang onbekend is gebleven terwijl Israel uit wel heel veel -toch duidelijke bronnen- laat zien dat ze tot op Spinoza teruggaan, danwel op naturalisten, monistisch materialisten (geen dualiteit) hetgeen voor vele mensen niet gelheel ten onrechte gelijk stond met Spinoza (ik denk dat overigens ook).
Ik vind Spinoza ook nu nog belangrijk omdat hij denk ik gelijk heeft. Wat is er nu nog radicaal (ws zijn ontkenning van de vrije wil), is zijn politieke theorie nog van toepassing? Klever heeft een boekje geschreven over directe democatie (met oude grieken, van den enden en spinoza naar echte directe democratie). Ik heb het nog niet gelezen -tijd, tijd, tijd- maar ik heb uit het boek van Israel begrepen dat de D'Holbach en Diderot niet voor directe democratie waren maar voor een representatieve onder verwijzing naar het mislukken daarvan bij de Oude Grieken.
En hoe kan lichaam-geest verder gedacht worden. Dat het 1 is, is mij wel duidelijk. Op een of andere manier heeft Spinoza een groot probleem van Descartes niet alleen opgelost maar het ook meegenomen (die twee attributen). Kan Spinoza nog filosofisch interessant zijn binnen de "filosofie van de geest", kunstmatige intelligentie? Searle had het over de mens als biologische computers... Misschien werpt "Representation And The Mind-Body Problem In Spinoza" van M Delle Rocca hier iet wat meer licht op. 50 euro bij Bol.
Weten jullie anders nog werken die Spinoza rechtdoen en een verbinding aangaan met de moderne wetenschap (m.u.v. Damasio)
Groet,
Rene
Rene 03-01-2010 @ 14:02
Rene,
Dank voor je reactie.
Het boek is inderdaad meer een soort samenvatting van Enlightenment Contested, dan van Radical Enlightenment, zodat er mee naar Spinoza terugverwezen wordt dan dat er direct over hem wordt geschreven. Dat had je al wel uit mijn korte bespreking kunnen opmaken, dunkt me.
Wat je vraag betreft: mij is geen boek bekend dat de betekenis van Spinoza voor de moderne wetenschap behandelt.
Een jaar geleden ongeveer hoorde ik dat Cambridge University Press met zo'n boek bezig was en dat Michael Della Rocca er de redactie van zou voeren. En of die daarvoor de juiste kwalificatie zou hebben, betwijfel ik trouwens, maar je weet maar nooit.
Over de feitelijke komst van dat boek is me nog niets bekend. Maar ach... zou je daar dan wel tijd voor hebben...?
Stan Verdult 04-01-2010 @ 14:51
Zie bijvoorbeeld:
M. Grene and D. Nails (eds), SPINOZA AND THE SCIENCES (Boston: Reidel 1986)
of
Alan Gabbey, "Spinoza's natural science and methodology" in Don Garrett (ed.), THE CAMBRIDGE COMPANION TO SPINOZA (1996) p. 142-192. In ditzelfde boek ook iets van mij over Spinoza als wetenschapsbeoefenaar (SPINOZA'S LIFE AND WORKS, p. 13-61.
Michal Della Rocca, Rene, kun je in dit opzicht beter vergeten.
Wim Klever 04-01-2010 @ 15:49
Bedankt voor de tips. Het boek THE CAMBRIDGE COMPANION TO SPINOZA heb ik net besteld. Uw artikel had ik al veel eerder gelezen, die tekst zwerft ergens rond op het internet (ik vind ik mooi en overtuigend; zo lees ik Spinoza ook wel). Er is ook een nieuwe versie van de CAMBRIDGE van Spinoza uit; voldeed de oude uit 1996 dan niet?
Het boek van Grene en Nails is ook nog wel te koop maar dan voor 220 dollar, daar wacht ik nog even mee. Staat zogezegd op mijn verlanglijstje. Sommige boeken over Spinoza zijn ook wel erg duur en waarschijnlijk al helemaal niet voor particulieren bedoeld.
Gr,
Rene
Rene 04-01-2010 @ 22:15