Klever's Spinozana Redux [18] Tijd
Vandaag het 18e stukje van Wim Klever uit zijn boekje Zicht op Spinoza. Twintig tijdschetsen [Heuff/Thesis, Amsterdam, 1994], waarvan de hoofdstukjes op internet worden geplaatst.
Vandaag het hoofdstukje ‘Tijd' (p. 80 - 83)
Als u op onderstaande afbeelding klikt, krijgt u de scans van het hoofdstukje te lezen. Enige aanvullende opmerkingen van Wim Klever volgen hieronder.
Er is een aparte inhoudsopgave van al deze stukjes.
Ondanks zijn wat oubollige begin is mijn stukje over Tijd nog bij de tijd en misschien wel zijn tijd vooruit. Spinoza heeft een originele visie over de tijd ontwikkeld, die een veel uitgebreidere behandeling meer dan waard is, maar helaas nog steeds moet missen. Hij refereert niet alleen naar Aristoteles' definitie van de tijd (TIE 83, noot), maar ontwikkelt ook een magistrale theorie van de tijd als auxilium imaginationis (in de goddelijke brief 12) en biedt daarenboven een perfecte causale verklaring van onze verbeelding van verleden en toekomst in 2/44s. Volgens die onaanvechtbare theorie is Spinoza, sub specie aeternitatis, geen verleden tijd! Ook anticipeert hij Einsteins speciale relativiteitstheorie. volgens welke de onmogelijkheid gelijktijdigheid vast te stellen daarop aansluit. Het was niet zonder reden dat Einstein verklaarde: "He was the first".
Wim Klever
Literatuur Spinoza over tijd:
Samuel Alexander ( 1859 – 1938), Spinoza and Time, afterword as foreword by Viscount Haldane, (Richard Burdon Haldane), George Allen & Unwin, London, 1921. Gedigitaliseerd bij archive.org
Jonathan Bennett, A study of Spinoza's Ethics. CUP Archive, 1984. Heeft hoofdstuk (8) over Time [cf books.google]
Reacties
Dus het boek dat mijns inziens zou moeten worden geschreven, is al geschreven? Je suggesties, Stan, dienen gepareerd te worden. Wat Samuel Alexander betreft: deze metafysicus komt niet in aanmerking om plaats te nemen naast Spinoza. Ik citeer het oordeel van Dorothy M. Emmet: "He insisted that philosophers must take <time seriously>, that is to say, they must incorporate a conception of time as an essntial attribute of reality and not only as describing a way of experiencing or measuring a reality that is ultimately non temporal" (P. Edwards, ed. ENCYCLOPEDIA OF PHILOSOPHY, vol. 1, p. 72). En bij die andere goeroe, Jonathan Bennett, ben je ook niet aan het juiste adres. In mijn exemplaar van zijn shockerend boek, A STUDY OF SPINOZA'S ETHIUCS (1984) heb ik ook bij hoofdstuk 8 menig vraagteken in de kantlijn moeten zetten. Deze man, die ik zowel in USA als in Israel heb mogen ontmoeten, mist totaal de essentie van Spinoza's epistemologie en verhaspelt Spinoza's opmerkingen over tijd in een logisch-positivistisch apparaat. Het resultaat is dat ook hij faalt waar hij zegt dat Spinoza faalt en"hij hem verwijt, "that he is making no provision for temporality at the bottom level, yet giving an account of the world which in so many ways requires the reality of time and change at some levfel".
wim klever 10-05-2010 @ 10:48
O ja, ik wilde nog toevoegen, dat Googls ook wel eens de verkeerde weg wijst en dat zijn data kritisch moeten wordeen bekeken.
wik klever 10-05-2010 @ 10:51
[1] Ik had niet de intentie te suggereren dat hét boek over Spinoza's Tijdsopvatting al geschreven was. Ik zocht naar aanleiding van jouw stukje op internet wat er over 'Spinoza en tijd' te vinden was en kwam deze twee werken tegen. Ik heb ze hier vermeld - meer voor mezelf om ze makkelijk te vinden voor als ik mij ooit met Spinoza's tijdsbegrip zou willen bezig houden.
Voor jou, Wim, is een Dorothy M. Emmet in de ENCYCLOPEDIA OF PHILOSOPHY voldoende autoriteit om een Samuel Alexander meteen volledig af te serveren?
[2] Ik heb nooit de opvatting gehad dat ik uit Google De Waarheid oppik - iets wat al helemaal niet bestaat. Ik heb er geen enkele moeite mee om zelfs volstrekt foute Spinoza-uitleggingen te lezen, want van zelfs de meest idiote benadering kun je vaak nog wel eens iets opsteken of op een interessant idee worden gebracht.
Ik ben niet bang voor Google.
Ik voel me een beetje door je opmerking "dat zijn data kritisch moeten worden bekeken" gekleineerd. Zoiets weet toch iedereen.
Je wilt mij a.h.w. verbieden om zulke verwijzingen naar literatuur te geven?
Stan Verdult 10-05-2010 @ 12:07
Ad 1: Voor mij was Emmet voldoende: d.w.z. in combinatie met wat ik al van Alexander wist. Ad 2: Dit was meer bedoeld als grapje. Ik heb je toch al menigmaal duidelijk gemaakt dat ik grote waardering heb voor de resultaten van 'googelen'!Maar ik geef tgoe: het grapje was flauw en had ik beter niet kunnen maken. Gewoon balorigheid.
wik klever 10-05-2010 @ 19:50
Vergeven. Soms vergeet mijn gevoel voor humor zijn spinozisme.
Stan Verdult 10-05-2010 @ 20:34
Wim, graag 2 opmerkingen:
1. eerst een correctie op je artikel, waarin je het voorbeeld van de rijdende trein geeft: als een trein 50 km/u sneller rijdt dan die waarin ik zit, en mij in 1 minuut passeert, dan zal diezelfde trein, als hij 75 km / u sneller rijdt dan die waarin ik zit, mij in 40 sec. passeren en niet, zoals jij stelt, in 30 seconden. Daarvoor moet die trein 100 km / u sneller rijden, dan de trein waarin ik zit.
Berekening: de passerende trein is lang: 50.000m / 60min = 833,333m. Bij 75 km/ u rijdt de trein 20,83 m/sec. De lengte van de trein is dezelfde, dus hij passeert mij in 833,333 / 20,83 = 40 sec.
2. Nu je kritiek op Bennett's hoofdstuk over de tijd bij Spinoza, die je overigens niet specificeert. Bennett stelt dat Spinoza's opvattingen over de tijd interessant zijn en goed ontwikkeld. Deze zijn:
a. Tijd meten - Spinoza's opvattingen over tijd meten zijn dezelfde als die over meten in het algemeen. Maat en getal zijn producten van de verbeelding, en ontstaan door vergelijking (Br50).
Mijn commentaar: Jij stelt in je artikel dat deze opvatting al bij Aristoteles te vinden is. Maar bij Aristoteles kan tijd meten gerelateerd kan worden aan de beweging van de hemellichamen, die eeuwig en noodzakelijk is, en is tijd meten dus absoluter dan bij Spinoza.
b. Tijd heeft geen inherente maat, we denken de tijd als een continu proces (E2p44c1s).
Mijn commentaar: Als ik je goed begrijp is je artikel vooral een uitwijding over dit scholium, en deelt Spinoza de opvatting van Bergson dat tijd geen inherente maat heeft.
c. Spinoza gebruikt het woord 'tempus' voor zowel de topologische tijd (= voordat, gelijktijdig met, nadat), voor gemeten tijd, als voor 'tensed time' (= v.t. - t.t. - toek.t.), en hij gebruikt 'duur' voor ongedeelde tijd (E2d5).
d. 'Eeuwigheid' wordt gerelateerd aan noodzakelijk bestaan (E5p23s), 'aldurendheid' aan in alle tijden bestaan, zonder eeuwig te zijn (E1p21).
Mijn commentaar: jij spreekt weliswaar over eeuwigheid en duur, maar bent er tamelijk vaag over.
Adrie Hoogendoorn 14-05-2010 @ 16:15
Het treinvoorbeeld kan sneller berekend worden, omdat het om hele breuken gaat: als de snelheid tot 3/2 x 50 km/u toeneemt, dan neemt de passeertijd tot het omgekeerde 2/3 x 60 af = 40 sec.
Adrie Hoogendoorn 14-05-2010 @ 17:10
1) Adrie, bedankt voor je correctie op mijn treinvoorbeeld, die ik aanvaard.2) Ik ben niet op Bennett's betoog ingegaan, maar heb hem enkel aangehaald vanwege zijn opvatting dat tijd een realiteit is, waarmee hij dus een tegenpool van Spinoza is. 2a) Wat je over Aristoteles zegt is juist en verondrstelde ik ook. Verschil is, dat Spinoza beseft dat meten enkel een zaak van de verbeelding is en Aristoteles een objectieve waarde hecht aan het resultaat. 2b) Interne maat? Ja, in mijn VERBEELDING. Of dat met Bergson's opvcattingen overeenkomt, weet ik niet. 2c) Spinoza gebruikt de woorden 'tijd' en 'duur' ook in alledaagse zin. 2d) Accoord, ook wat betreft je bemerking dat ik niet inga op 'eeuwigheid'.Dat had ik kunnen doen.
wik klever 15-05-2010 @ 22:45