Klukhuhn geen Spinoza
Momenteel lees ik het nieuwste boek van André Klukhuhn, waarvan ik t.z.t. elders (hier) een bespreking zal geven. Hier noteer ik alvast dat Klukhuhn in zijn boek ´Alle mensen heten Janus´ Spinoza wel enkele keren noemt, maar niet behandelt. Spinoza komt voor in opsommingen en kreeg eenmaal een paar regels. Ik krijg echter niet de indruk dat deze schrijver zich serieus met Spinoza heeft bezig gehouden.
Opmerkelijk vind ik het dat, nadat Klukhuhn diverse (eenzijdige) theoretische benaderingen van de lichaam-geest-problematiek de revue heeft laten passeren (zoals Dennett, Copeland), op blz 222 als zijn standpunt geeft: "lichaam en bewustzijn vormen een identiteit, of beter nog, het zijn twee verschillende aspecten van hetzelfde, zodat iedere toestand of activiteit van het bewustzijn noodzakelijkerwijs vergezeld moet gaan van een lichamelijke tegenhanger. Iedere gedachte, iedere gemoedstoestand moet op een of andere manier terug te vinden zijn in een lichamelijke structuur of proces, in elk geval in de hersenen."
'Dat is precies Spinoza', denk je dan. Maar nadat hij nog eens heeft gesteld dat "lichaam en bewustzijn geen rigide statische, maar een open en dynamische twee-eenheid vormen," komt hij instemmend met een vraag van Penrose: "hoe kan een materieel voorwerp als de hersenen bewustzijn oproepen en omgekeerd, hoe kan het bewustzijn de (kennelijk fysisch bepaalde) beweging van materiële voorwerpen beïnvloeden? Het lijkt erop dat we met onze geest of ons bewustzijn iets niet-materieels hebben dat aan de ene kant door de materiële wereld wordt opgeroepen en aan de andere kant die materiële wereld kan beïnvloeden." En hij eindigt dan met: Geestelijke en lichamelijke toestand kunnen dus, als twee aspecten van hetzelfde, elkaar in meerdere of mindere mate beïnvloeden, zonder dat het overigens bekend is hoe dat precies in z'n werk gaat en zonder dat de vraag 'twee aspecten van wat dan wel?' kan worden beantwoord."(p. 223) Ook enige regels verder blijft hij het over ´wederzijdse beìnvloeding´ hebben.
En dan weet je: toch geen Spinoza. Zo spreekt ook Klukhuhn in navolging van Penrose, uiteindelijk toch weer op een dualistische manier over het wederzijds 'beïnvloeden' van lichaam en geest en niet meer over verschillende aspecten van iets dat uiteindelijk een eenheid vormt. Voor Spinoza is het onzin om over veroorzaking van mentale op materiële en omgekeerd van materiële op geestelijke 'toestanden' te spreken.
Klukhuhn was er dicht bij in de buurt, maar heeft die eenheid niet zo consequent doorgedacht als Spinoza. Hij had juistere vragen weten te stellen, als hij iets van Spinoza had verwerkt en begrepen. Of als hij meer van Damasio, die hij wel behandelt, had gelezen.
Aanvulling:
De boven aangekondigde bespreking van Klukhuhns boek heb ik inmiddels hier op 4 maart 2008 geplaatst, onder de titel: Een Hegel voor onze tijd.
Reacties
U heeft volkomen gelijk. 'Janus' is een langjarig project dat nooit helemaal voltooid zal zijn. Momenteel liggen er op mijn schrijftafel twee stapels boeken die in een volgende versie (over ongeveer vijf jaar) verwerkt zullen worden: een stapel over (de geschiedenis van de) muziek, en een stapel over en van Spinoza. Ik was gewoon nog niet zo ver.
André Klukhuhn 16-02-2008 @ 11:38