Martin Mulsow over de 'Deus sive natura'-debatten in de Duitse Frühaufklärung

Bij de cursus in Leusden over de receptie van Spinoza werd af en toe verwezen naar de Duitse Frühaufklärung, zonder dat die echt behandeld werd. Voor diegenen die daar interesse in hebben verwijs ik hier graag naar een interessante tekst over debatten in die Duitse Vroege Verlichting van prof. dr. Martin Mulsow. Tegelijk werd dat aanleiding voor mij om wat méér informatie bijeen te brengen zoals die over hem op internet te vinden is.

De bedoelde tekst is de weergave van een lezing die hij in 1996 gaf tijdens een colloquium in Heidelberg over het thema “Deus sive natura”. Aan de tekst heeft hij nog wat gesleuteld en in 2002 hier op internet geplaatst: Ein tugendhafter Vanini, ein trinitarischer Spinoza und ein lutherischer Bruno: ‘Deus sive natura’ in der Theorienmotorik der deutschen Frühaufklärung. [Hier. NB het is het beste te openen in Mozilla Firefox; Internet Explorer pakt bepaalde tekens niet goed op]

Die voordracht laat duidelijk zien hoe in die periode met “Deus sive natura” geworsteld werd. De personen die Jonathan Israel in zijn Radicale Verlichting in hoofdstuk 34 (Duitsland: de radicale Aufklärung) beschrijft en in het 7e hoofdstuk van zijn Verlichting onder vuur, komen hier ook aan de orde, maar daaroverheen wordt een betoog aangelegd over de disputaties en debatten waarin men elkaar in die tijd hoopte te overtuigen.

Het aardige ervan is, zo vond ik, dat het van vóór Radical Enlightenment is. Israel wordt in het artikel ook niet genoemd, want zijn hoofdwerk was nog niet uit – dat is van 2001. Inmiddels werkt Mulsow  samen met Israel aan Defining Radical Enlightenment (dat zou uitkomen bij Princeton University Press) en met Israel  en Patricia Crone aan de tot standkoming van het boek  Islamic Freethinking and Western Radicalism. Ways of Transmission (daarin komt van hem: Socinianism, Islam, and the Origins of the Radical Enlightenment).

Het vrij te downloaden artikel vind ik echt een aanrader, hoewel het wel wat aandacht en voorkennis van de lezer vergt. Wie is die auteur?

Martin Mulsow (jrg 1959) kreeg zijn opleiding aan de Universiteit van München, won de Premio internazionale di storia della filosofia Luigi de Franco, is ‘Humanismusforscher’ en bestudeert de vroegmoderne Europese intellectuele geschiedenis. Momenteel is hij professor für Wissenskulturen der europäischen Neuzeit, aan de Universität Erfurt, en Direktor des Forschungszentrums für kultur- und sozialwissenschaftliche Studien Gotha. Eerder was hij professor aan het Historischen Seminar van de Rutgers University (USA); en van 2002/3 Fellow aan het Institute for Advanced Study in Princeton (waar hij dus Israel ontmoet moet hebben). In 2004 bekleedde hij het professoraat voor Renaissancephilosophie aan de Universität München en in 2005 was hij gasthoogleraar aan de Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales in Parijs. Sinds dit jaar is hij mederedacteur van Aufklärung, interdisziplinair jaarboek voor het onderzoek naar de 18e eeuw en z’n doorwerking. Hij heeft inmiddels al heel wat publicaties op zijn naam staan of in voorbereiding over de Renaissance, de geleerdengeschiedenis, het libertinisme en de Radicale Verlichting.

Al eerder meldde ik in dit blog dat hij de uitgave in voorbereiding heeft van

Gottlieb Stolle: Eine Reise durch die Gelehrtenrepublik. Reisejournal 1703/4, hg. und kommentiert von Martin Mulsow, unter Mitarbeit von Olaf Simons, ca. 2009.

Gottlieb Stolle (1673-1744) was leerling van Christian Thomasius en Johann F. Budde (Buddeus) en doceerde vanaf 1717 als professor voor politieke filosofie in Jena. Zijn Reisdagboek ontstond toen hij als Hofmeister twee discipelen in 1703/04 op hun reis door Duitsland en de Nederlandse Republiek begeleidde. Stolle en zijn reisgenoten schreven haast protocollen uit over hun ontmoetingen in de geleerdenrepubliek. Niet alleen de inhoud van die gesprekken maar ook alledaagse dingen werden opgeschreven. En hun indrukken over bijvoorbeeld wat voor karakter hadden Pierre Bayle en Jean Le Clerc of  welke geruchten konden ze oppikken? In hoge mate waren ze geïnteresseerd in wat ze in Amsterdam over Spinoza te weten konden komen. [Zie daarover Wim Klever in zijn afscheidsrede]

 
Eerder was al aangekondigd dat het reisdagboek in 2006 zou verschijnen, het is momenteel echter nog niet verschenen (misschien neemt hij teveel hooi op zijn vork? Wel schreef hij een hoofdstuk over de reisaantekeningen van Gottlieb Stolle aan de hand waarvan hij de "Praktiken der Gelehrsamkeit, wie Sammeln, Exzerpieren, Kompilieren" illustreerde die alle tezamen getuigen van de "Alltagsgeschichte der Gelehrsamkeit." Hoofdstuk in:

Ulrich Johannes Schneider (Hg.): Kultur der Kommunikation. Die europäische Gelehrtenrepublik im Zeitalter von Leibniz und Lessing. Harrassowitz, Wiesbaden 2005.

 

Moderne aus dem UntergrundEen deel van de eerder genoemde voordracht gebruikte hij in zijn Habilitationsschrift, waarin hij ‘Theorienmotoriken der Frühaufklärung’ behandelde en dat is uitgegeven als: Moderne aus dem Untergrund. Radikale Frühaufklärung in Deutschland 1680-1720, [Hamburg: Meiner, 2002].

Zie hier Inhoud en recensies, zoals: "Es gelinge dem Autor mit seiner Habilitationsschrift, ein ganz neues Licht auf die deutsche Frühaufklärung zu werfen."

Verder zijn te vinden:

• Martin Mulsow: Practices of Unmasking: Polyhistors, Correspondence, and the Birth of Dictionaries of Pseudonymity in 17th Century Germany [paper als PDF bij Princeton]

• Sandra Pott, Martin Mulsow, Lutz Danneberg (Eds.): The Berlin refuge, 1680-1780: learning and science in European context. BRILL (Volume 114 van Brill's studies in intellectual history), 2003
[books.google]

• Martin Mulsow & Richard Henry Popkin (Eds.): Secret conversions to Judaism in early modern Europe. BRILL (Volume 122 van Brill's studies in intellectual history), 2004 [books.google]

• Martin Mulsow & Jan Rohls (Eds.): Socinianism and Arminianism: Antitrinitarians, Calvinists, and cultural exchange in seventeenth-century Europe. BRILL (Volume 134 van Brill's studies in intellectual history), 2005 [books.google]

• Martin Mulsow, Freigeister im Gottsched-Kreis. Wolffianismus, studentische Aktivitäten und Religionskritik in Leipzig 1740-1745. Wallstein Verlag, 2007

 

 

Die unanständige Gelehrtenrepublik - Mulsow, Martin 

 

 

 

• Martin Mulsow: Die unanständige Gelehrtenrepublik. Wissen, Libertinage und Kommunikation in der Frühen Neuzeit. Metzler, 2007

Neue Sicht auf die Wissenschafts-geschichte - Ideengeschichte mit Hilfe der historischen Anthropologie - Zur Rolle von Polemik, Spiel und Satire - Mit Literaturverzeichnis und Namenregister.

Beschreibung. Frechheit oder Freiheit? Was galt als respektlos, ketzerisch oder obszön? Und was wurde als akademische Freiheit toleriert? Acht Essays decken die Spielräume auf, die Gelehrte der Frühen Neuzeit nutzten, um neues Gedankengut zu entfalten. Ein faszinierender Blick auf die Ideengeschichte. Inhalt

Mulsow, Martin: Spaetrenaissance-Philosophie in Deutschland 1570-1650: Entwürfe zwischen Humanismus und Konfessionalisierung, okkulten Traditionen und Schulmetaphysik. Tübingen: Niemeyer, 2009

• Die Cambridge School der politischen IdeengeschichteMartin Mulsow und Andreas Mahler (Hrsg.): Die Cambridge School der politischen Ideengeschichte. Suhrkamp, 2010

In den späten 1960er Jahren haben Quentin Skinner, John G. A. Pocock und ihre Schüler an der Universität von Cambridge eine neue Form der Ideengeschichte entwickelt. Sie begreifen politische Ideen nicht als überzeitliche Entitäten, sondern als Teil kommunikativer Prozesse in konkreten historischen Situationen. Angeregt durch die Theorie der Sprechakte, interessieren sie sich für die Intentionen und Zwecke, die historische Akteure mit ihren politischen Äußerungen verfolgt haben, und für die Einbettung von Argumenten in »politische Sprachen«. Komplexe Diskurszusammenhänge von Äußerungen auch jenseits der Entwürfe großer Denker sind ihr Thema. Diese Konzeption ist heute einer der einflußreichsten Ansätze zur Erforschung neuzeitlichen politischen Denkens. Der Band präsentiert Skinners und Pococks maßgebliche Texte zur Theorie der Ideengeschichte erstmals vollständig in deutscher Sprache. Darüber hinaus gibt er einen Einblick in die Weiterentwicklung und kritische Modifikation der Cambridge School.

• KonstellationsforschungMartin Mulsow und Marcelo Stamm (Hrsg.): Konstellationsforschung. Suhrkamp, 2005

»Konstellationsforschung« ist der Name einer Forschungsmethode zur Untersuchung von Theorieentwicklungen und kreativen Impulsen, die aus dem Zusammenwirken von verschiedenen Denkern in einem gemeinsamen »Denkraum« entstehen. Von Dieter Henrich im Zuge seiner Untersuchungen zum frühen Deutschen Idealismus in Jena und Tübingen entwickelt, hat dieser Forschungstyp anhand von Briefdokumenten, Rezensionen, Werkfragmenten und erschlossenen Gesprächslagen philosophische Entwicklungen in einer Detailliertheit rekonstruiert, die ihresgleichen sucht. An den Nahtstellen zwischen den großen Gestalten und Systemen sucht die Konstellationsforschung auf detektivische Weise nach »missing links« – verborgenen Weichenstellungen und wechselseitigen Einflüssen. Die Aufsätze in vorliegendem Band arbeiten das Profil dieser Methode heraus, grenzen sie gegen andere geistesgeschichtliche Methoden wie die Diskursanalyse oder die Hermeneutik ab und unterziehen die Implikationen und Perspektiven der Verfahrensweise einer kritischen Beurteilung.

spinoza | 06-08-2010 | 10:55 | Link | Reacties (6)

Reacties

Alweer voorzie jij, Stan, ons van een grote hoeveelheid informatie. Mulsow is een omnivoor en zeer verdienstelijke onderzoeker, een soort Wolfenbuttelr boekenkast, typisch een Duitse geleerde die perfectie nastreeft, alles wil vermelden, maar dan wel eens verstrikt raakt in zijn eigen web en slachtoffer wordt van eigen werklust. Ik waardeer het ontzettend, dat hij plannen heeft (al vanaf 2006) om het reisjournaal van Stolle uit te geven. Ik heb daarvoor gepleit in mijn afscheidsrede van de EUR in 1995 en potentiele candidaten (zoals Jan de Vet) aangespoord om dat te gaan doen. En ziedaar: mijn wensen gaan vervuld worden. Daar ben ik blij om want het document in Breslau bevat een schat aan gegevens over de Nederlandse situatie begin achttiende eeuw. Zelf heb ik ook nog vervolg gegeven aan wat ik in mijn arscheidsrede naar voren bracht in het artikel SPINOZISME IN HET GEDING TUSSEN HULSIUS, BRAUNIUS EN BERNOULLIUS. EEN GRONINGS DEBAT ANNO 1702, dat deels gebaseerd is op een belangrijk fragment uit het dagboek. Het staat in DE ZEVENTIENDE EEUW (2000), p. 118-135, maar is ook digitaal beschikbaar.

wik klever 06-08-2010 @ 14:57

Wim,
Als ik zie "is ook digitaal beschikbaar" ga ik uiteraard meteen zoeken. Maar vinden? ho maar!
De uitgever van 'De zeventiende eeuw' zou wel van plan zijn de artikelen tegen betaling digitaal aan te bieden (heb je me ooit verteld), maar die is kennelijk nog niet zover. Bij de DBNG zie ik het ook niet.
Kun je een hint geven waar het te vinden is?
Het is kennelijk niet open beschikbaar, zoals op benedictusdespinoza.nl alles om niet wordt aangeboden... en dus direct via google vindbaar is.

Stan Verdult 06-08-2010 @ 16:50

Overigens,
Die Stolle-plannen dateren al van voor december 2001. Zie
http://www.pierre-marteau.com/c/mulsow/stolle.html

Stan Verdult 06-08-2010 @ 16:53

Heb nu de aankondiging van Mulsow betr. de uitgave van het reisjournaal gezien. Dateert inderdaad van 2001. Maar mijn voorstel voor een uitgave dateert van November 1995! - Je hebt gelijk betr. de digitalisering van mijn 2000-artikel. De digitalisering was slechts aangekondigd door Verloren, nog niet uitgevoerd. Ik heb je, geloof ik, wel een overdruk van het artikel bezorgd, zodat je het zou kunnen scannen.

wik klever 06-08-2010 @ 19:33

Overigens,
ben ik geenszins onder de indruk van de hooi- en stroberg die Mulsow overr de 'Fruh-Aufklaring uitstrooit. De enkele bladzijden die ik zelf in mijn MANNEN ROND SPINOZA daar aan wijd (232-235 en vooral 238-240 (over Wachter) bieden inhoudelijk betere waar, ook al komt die waar uit het binnenland.

wik klever 06-08-2010 @ 19:44

Heb inmiddels informatie ingewonnen bij Mulsow zelf over de reeds lang aangekondigde editie van het reisjournal Stolle / Hallmann. Antwoord: "The edition is more or less ready since a couple of years. I only have to find the time to revise the annotations. My hopes are that I get the edition rinted next year". Hij is thans druk bezig 'building up the Gotha research center'.

wik klever 07-08-2010 @ 08:55