Sigmund Seeligmann (1873 – 1940) Spinoza hoort niet tot de Species Hollandia Judaica
Spinoza in de Nederlands-joodse historiografie # 10
Sigmund Seeligmann was geboren in Karlsruhe en kwam op jonge leeftijd met zijn ouders naar Nederland waar hij z’n opleiding ontving aan het Nederlands Israëlitisch Seminarium en volledig Nederlander werd; hij combineerde het religieus orthodox zijn met het a.h.w. tegelijk werelds zijn. Ontwikkelde een grote liefde voor het boek en voor de geschiedenis van het jodendom. Ontpopte zich als een kritisch geleerde historicus die bekend werd om zijn uitgebreide bibliotheek en – wegens zijn Duitse achtergrond en blijvende affiniteit – zijn internationale contacten. Hij was bemiddeld en vervulde een leidinggevende rol bij diverse instituten die de studie van het jodendom bevorderden. Hij was Moré en tenslotte ook Rabbijn in Amsterdam. Hij werd gewaardeerd maar ook gevreesd om zijn scherpe pen – was blijkbaar geen makkelijk man in de omgang. Zo blijkt uit deze typering van zijn op 10 januari 1907 geboren zoon Isaac Leo Seeligmann [Sigmund was in 1905 gehuwd met Juliette Seeligmann-Veershijm]: “His early life was dominated by a father who was perhaps not always easy to get on with.” [cf]Als orthodox was hij toch overtuigd Zionist en zelfs vanaf 1904 enige tijd voorzitter van de Nederlandse Zionistenbond.
100 jaar na het ontstaan in Duitsland van de Wissenschaft des Judenthums richtte hij samen met anderen op 24 april 1919 het Genootschap voor de Joodse Wetenschap in Nederland op.
Enige van zijn werken:
• Losse bijdragen tot de Geschiedenis der Joden in Amsterdam. Van Creveld, 1900, 19 pagina's• De Emancipatie der Joden in Nederland. Amsterdam, 1913 [Op Europeana.eu te lezen en te downloaden]
• DE VOORGESCHIEDENIS VAN ONS GENOOTSCHAP, rede door S. Seeligmann op Donderdag, 24 April 1919. [hier in PDF]
• Bibliographie en historie. Bijdrage tot de geschiedenis der eerste Sephardim in Amsterdam (M. Hertzberger, Amsterdam 1927). 62 pagina's [hier bij de Universiteitsbibliotheek van de Goethe Universität te lezen]
• “Spinoza Amstelodamensis.“ In: Amstelodamum 20, n.2 (1933), 17-22
De Amsterdammer Spinoza was volgens Seeligman absoluut geen jood meer doordat hij zelf door zo intens om te gaan met christenen, afstand van het jodendom had genomen, hetgeen door de ban die in zijn ogen om economische veiligheidsredenen was opgelegd, was bevestigd. Naar de geest was volgens hem Spinoza feitelijk christen geworden.
Daar ik dit een nog steeds zeer leesbaar en informatief artikel vind, breng ik de volledige tekst (waarvan het copyright is vervallen) in een volgend blog.
• Joodsche wetenschap in moeilijke tijden. Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland, 1935, 138 pagina's
• “Een standaardwerk over de geschiedenis der Joden in Nederland.” Recensie van H. Brugmans & A. Frank (Red.), Geschiedenis der Joden in Nederland. Van Holkema en Warendorf, Amsterdam. 1940. In: Tijdschrift voor geschiedenis, 55e jaargang (1940), p. 285 -290.De recensent, S. Seeligmann, was zeer content dat hij nog had mogen meemaken dat zo’n integrale geschiedenis van het Nederlandse jodendom, waarvoor hij zo vaak een pleidooi had gehouden en voorbereidend werk had gedaan, eindelijk verschenen was. Uiteraard onthield hij het werk niet zijn kritiek. Ik noem er een: "De geestelijke orientatie, die aan het hoofdstuk "De betekenis der Joden voor de wijsbegeerte" van Prof. L. Polak ten grondslag ligt, past weinig in het kader van het boek. Zijn schets voldoet in geen opzicht aan de hier in het begin genoemde eischen van moderne joodse geschiedschrijving." [Dat waren vooral: "geen apologetische tendenzen en objectieve waardering van het eigene". Maar een andere oriëntering die hem subjectief niet zinde, kon er van langs krijgen].
Species Hollandia Judaica
De titel van het blog verwijst naar een uitdrukking die Seeligmann in 1923 muntte om het ontstaan – na de emancipatiewetgeving van 1796 – in de 19e eeuw van een aparte Hollands-joodse soort, de Species Hollandia Judaica, te benoemen. Hoewel hijzelf er niet de criteria voor aangaf, werd die titel vaak gebruikt en gemeend dat hij gedoeld moet hebben op het - m.n. wegens het verdwijnen van het Jiddisj - geringere contact met de joden elders in de wereld; het geïsoleerde karakter maakte (zoals de vinken op de eilanden van Darwin) dat de joden hier zich tot een aparte soort ontwikkeld hadden: de Hollands-joodse soort. Dat 19e eeuwse verschijnsel was uiteraard niet op de 17e eeuwse Spinoza van toepassing. Trouwens, volgens Sedeligmann behoorde Spinoza sowieso al helemaal niet meer tot de Species Judaica.
Zijn foto
Op internet was geen afbeelding van Sigmund Seeligmann te vinden. Als je zijn naam in zoekprogramma’s ingaf, kreeg je alleen afbeeldingen van zijn ex libris te zien. Ik bleef zoeken en vond een fotootje in het Memorboek van M.H. Gans (over wie later meer). Op internet komt nu dus zijn afbeelding, want Gans nam op p. 613 een afbeelding over die het Weekblad „De Vrijdagavond“ in 1924 bij het vijfentwintigjarig bestaan van de Nederlandse Zionistenbond van de ‚presidenten-galerij‘ bracht. Daarin stond ook Sigmund Seeligmann, die in 1904 de derde voorzitter werd.
Spinoza in de Nederlands-joodse historiografie #1, #2, #3, #4, #5, #6, #7, #8, #9,
_______________
Bronnen
Er bestaat van hem geen Nederlandse, wel een Duitse Wikipediapagina
Joods Monument over Sigmund Seeligmann
Zijn ex libris op jhm en geheugenvannederland
Over S. Seeligmann's rol bij de oprichting van Genootschap voor de Joodse Wetenschap in Nederland aldaar.
De levensschets door L. Hirschel in Ha'Ischa [De Vrouw] Jg. XII, No 11, november 1940, overgenomen in: Bijdragen en Mededeelingen van het Genootschap voor de Joodsche Wetenschap in Nederland, No 7, 1956, p. 49 – 54 [In deze PDF te lezen]
