Solomon Maimon (1753–1800) noemde Spinoza 'akosmist' en streefde naar "die Vereinigung der Kantischen Philosophie mit dem Spinozismo"
Het verwijt over Spinoza’s akosmisme was ik tegengekomen bij Hegel. Nu zie ik in het boek van David Biale: Not in the Heavens: The Tradition of Jewish Secular Thought, waarvan ik in het blog van 22 december melding maakte, dat degene die deze term muntte en het eerst gebruikte Solomon Maimon was.
Je hoort of leest niet veel over Solomon (ook Salomon) Maimon. Tijdens de zomercursus over de receptie van Spinoza bijvoorbeeld, sprak Ursula Goldenbaum over “Spinoza und die Pantheismusstreit” en “Spinoza und der deutsche Idealismus” en sprak David Wertheim over de perioden daarna over zijn voor- en tegenstanders onder de titels “Spinoza de joodse verlosser” en “Spinoza de joodse verrader.” In beide gevallen kwam Maimon niet aan de orde.
Een paar jaar nadat de Pantheismus-streit was uitgebroken kwam Maimon met een belangrijke interventie, zo is te lezen bij Biale (p. 32). In plaats van dat Spinoza God terugbracht tot de natuur of de wereld, bracht hij het bestaan van de wereld helemaal terug tot God. Spinoza was geen atheïst, maar juist het tegenovergestelde: een akosmist, een ontkenner van de kosmos. Spinoza zou de veelheid der dingen als niet-reëel zien, daar alleen God of de substantie reëel en waarachtig bestond.
Deze pagina was eerder te lezen in de delen die door books.google waren vrijgegeven, maar die selectie wijzigt steeds. Daarom geef ik hier de betreffende pagina uit Biale die ik toevallig had gekopieerd.
Verder zoekend zie ik nu dat ik dit al bij Detlev Pätzold (Spinoza – Aufklärung – Idealismus. Die Substanz der Moderne, 2002) had kunnen lezen, maar dan in een voetnoot, waarin hij der Akosmismusvorworf toelicht (wat kunnen Duitsers toch mooi woorden maken). Het verwijt kwam inhoudelijk al van Leibniz die er erg mee zat dat schepselen door Spinoza alleen maar als modificaties van God gezien werden en niets substantieels hadden (het was daarom dat hij zijn monadenleer uitvond, maar dat terzijde). Salomon Maimon zou als eerste, hij deed dat in zijn Lebensgeschichte (1792-93), de uitdrukking akosmismus op Spinoza toegepast hebben. Daarna gebruikte Fichte het begrip en vervolgens gebruikte Hegel de term en het begrip.
Spinoza had dus niet te weinig God, maar teveel, zodat er voor de mensen niets meer te (zelfstandig) bestaan overbleef.
Peter Thielke, de auteur van het lemma over Salomon Maimon op Stanford schrijft dat Kant hem zou hebben aangeduid als zijn scherpste criticus. Hij moet een fascinerende persoonlijkheid geweest zijn die een radicaal en sceptisch rationalisme omarmde. Thielke schrijft "Maimon also seems to have played an important role in the reception of Spinoza in German Idealism. Maimon was not only the first to try to create a synthesis between Kantian idealism and Spinozistic pantheism (GW III 455), but he was also apparently the first to suggest that Spinoza's philosophy was not atheistic, but rather a strong though unorthodox religious view. Instead of characterizing Spinoza's philosophy as atheism, a view which denies Gods existence, Maimon argues that it should rather be called acosmism, insofar as it denies the reality of the diverse world and affirms the sole reality of God. This characterization of Spinoza was later adopted by Hegel (See Hegel's Encyclopedia Logic, sections 50 and 151, and his discussion of Spinoza in the Lectures on the History of Philosophy) and seems to play a central role in Hegel's perception of Spinoza." Hem zou „die Vereinigung der Kantischen Philosophie mit dem Spinozismo“ voor ogen hebben gestaan.In het Lemma over Maimon van Andrew Kelley bij de Internet Encyclopedia of Philosophy is meer over Maimon´s leven en leer te vinden, zoals dat hij in Litouwen geboren en getogen is als Shlomo ben Joshua, een grondige opleiding in Thora, Talmoed en Kabbala kreeg, op z´n 14e al vader was. Hij wilde verder studeren in Berlijn, maar werd eerst niet in de stad toegelaten. Een paar jaar later lukte dat wel en raakte hij er bevriend met Moses Mendelssohn… enfin, zie aldaar.
Al verder surfend speurend blijkt er toch aardig wat over Solomon Maimon te vinden te zijn, ook over de relatie Maimon – Spinoza.
Die vondsten geef ik hier graag door.
Ÿ Zeer informatief is het hoofdstuk van Carlos Fraenkel, “Maimonides, Spinoza, Solomon Maimon, and the Completion of the Copernican Revolution in Philosophy”. In: Resianne Fontaine, Andrea Schatz and Irene Zwiep (Eds.) Sepharad in Ashkenaz. Medieval Knowledge and Eighteenth-Century Enlightened Jewish Discourse [KNAW, 2007].
Dit hele werk is in z'n geheel en per hoofdstuk bij de KNAW.nl te lezen; hier het hoofdstuk van Carlos Fraenkel; echt een aanrader [de links 13-3-2012 weer aangepast; waren - heel handig - door de KNAW gewijzigd]
Daarin citeert de auteur deze passage van Maimon over Spinoza in zijn autobiografie:
"I read Spinoza; I very much liked the deep thought of this philosopher and his love of the truth, and since I was led to his system [auf das System desselben gerathen war] already in Poland on occasion of [my study of] kabbalistic writings, I began again to reflect about it. I became so convinced of its truth that all efforts of Mendelssohn to dissuade me from it were fruitless. I responded to all objections made against it by the disciples of Wolf [and] made myself objections against their system. … I could also not explain to myself the insistence of Mendelssohn and the disciples of Wolf in general that their system is something other than political tricks and hypocrisy [politische Kniffe und Heuchelei], through which they diligently tried to approach the way of thinking of the vulgar [Denkungsart des gemeinen Mannes], and I expressed this publicly and without any restraint." (I, 469–70)
Solomon Maimon: an autobiography. University of Illinois Press, 2001
Salomon Maimon: Versuch einer neuen Logik oder Theorie des Denkens (1794) [als DPF]
Salomon Maimon: Versuch über die Transcendentalphilosophie [als PDF]
Nog meer documenten te vinden op de website van Internationale Sommerschule Tübingen, 12.-19. September 2004 Kant und die erste Kant-Rezeption (1786-1796)
Abraham P. Socher: The radical enlightenment of Solomon Maimon: Judaism, heresy, and philosophy. Stanford University Press (Stanford studies in Jewish history and culture), 2006
[32 hits Spinoza]
Gideon Freudenthal (Ed.): Salomon Maimon: rational dogmatist, empirical skeptic: critical assessments. Volume 2 van Studies in German idealism. Springer, 2003
[22 x Spinoza]
Daarin was op het moment van mijn zoektocht in z'n geheel te lezen het hoofdstuk van
Yossef Schwartz: Causa matarialis. Solomon Maimon, Moses Ben Maimon and the possibility of philosophical transmission. p. 125 - 143
Meir Buzaglo: Solomon Maimon - Monism, Skepticism, and Mathematics. University of Pittsburgh Press; 1 edition (April 4, 2002)
[15 x Spinoza]
Dit heb ik uiteraard allemaal niet gelezen, maar ik breng het hier bijeen om te laten zien dat Maimon bepaald niet vergeten werd - ook niet zijn betekenis voor de Spinozastudie.
Last but not least vermeld ik hier het artikel van de sinds enige jaren snel stijgende ster aan het firmament van de Spinoza-studie: Yitzhak Y. Melamed, "Salomon Maimon and the Rise of Spinozism in German Idealism." In: Journal of the History of Philosophy, vol. 42, no. 1 (2004) 67–96. Het is als PDF op zijn website te downloaden.
Zie van hem in dit verband ook: Yitzhak Y. Melamed, "Acosmism or Weak Individuals? Hegel, Spinoza, and the Reality of the Finite." In: Journal of the History of Philosophy, vol. 48, no. 1 (2010) 77–92. Ook dit is als PDF of zijn website te downloaden.
Gideon Freudenthal: Definition and Construction. Salomon Maimon's Philosophy of Geometry. Preprint 317 of the Max Planck Institute for the History of Science, Berlin 2006. [PDF MAX-PLANCK-INSTITUT FÜR WISSENSCHAFTSGESCHICHTE]
Reacties
Heerlijke blog, dank Stan.
Leon 28-12-2010 @ 14:10
De typering van Spinoza's 'filosofie' als een 'akosmisme' had ik vroeger, toen ik nog diens fan was, bij Hegel gelezen. Je overtuigt mij, Stan, dat de term van Maimon afkomstig is, wat ik niet wist. De akosmismische signatuur brengt Spinoza wel dichter in de buurt van Boeddha, volgens wie HET (cf. Spinoza's 'susbstantie') zich niet verdraagt met enige mundane bepaling of tegenstelling en men datgene wat men in de Verlichting beseft enkel maar kan aanduiden met 'niet dit', 'niet dat', 'niets' ('sunyata' in het Sanskriet, 'wu' in het Chinees, 'mu' in het Japans. Bij mijn dagelijkse wandeling langs de Hollandse IJssel kom ik na een half uur bij een levensgroot Boeddha beeld met een extra grote top op zijn kop, dat mij dan in een oorverdovende stilte meedeelt: 't is allemaal niks. Ik voel mij dan in Spinoza's 'goddelijke Leegte', die met geen eindige modus samenvalt. Terwijl die eindige modi natuurlijk wel weer zeggen: zo, zo, en zo! Ook dat vinden we terug in Zen: Tsjaka, tsjaka.
wim klever 29-12-2010 @ 10:05
Ik las de reactie van Wim Klever. Van sunyata zeggen dat het "niets" betekent is volgens mij onjuist. Leegte is correcter.
Ook is het beter om de Boeddha te zeggen in plaats van kortweg Boeddha. Boeddha is geen eigennaam zoals Jan of Piet; de Boeddha betekent de Verlichte, de Ontwaakte.
Met alle respect.
Hubert Eerdekens 29-12-2010 @ 12:50
Stan, het werk van Salomon Maimon is ook in het NL vertaald: Salomon Maimon, Mijn Levensverhaal, uitg. Atlas 1994, vert. W. Hansen. Het is een van de meest curieuze autobiografieën die ik ooit gelezen heb. Met name de afgrijselijke armoede waar hij onder leed, en de blijmoedigheid waarmee hij die verdraagd, zijn bizar. Hij was een volslagen onaangepaste kerel, die zich niet waste en overal in joods-poolse kleren rondliep. Niet een visitekaartje voor de wetenschappelijke salons. Er zijn een aantal essays aan de autobiografie toegevoegd. In het essay over de joodse religie staan de alinea's over Spinoza's acosmisme vermeld.
Adrie Hoogendoorn 29-12-2010 @ 13:42
Adrie, bedankt voor deze informatie. Daar ik dat niet had verwacht, ben ik niet eens naar uitgaven van hem in NL gaan zoeken. Nu zie ik dat 'mijn' bibliotheek het niet heeft, maar dat op boekwinkeltjes.nl vele tientallen van zijn 'Mijn Levensverhaal' aangeboden worden. Daar ga ik er maar eens een uit bestellen.
Verder ontdek ik door jouw reactie dat 'mijn' bibliotheek wel het proefschrift heeft van Pieter Korbee uit 2003 'Bei genauer Untersuchung': een onderzoek naar inhoud en opbouw van de Versuch über die Transscendentalphilosophie van Salomon Maimon. Dat ga ik eens inzien. Van het een komt het ander.
Stan Verdult 29-12-2010 @ 13:53
I.v.m. "Solomon Maimon: an autobiography. University of Illinois Press, 2001" deze link naar de originele uitgave uit 1888: http://www.archive.org/details/solomonmaimonaut00maimrich
Sjraar Truijen 31-12-2010 @ 12:48