Spinoza stak wat op van Joseph Solomon Delmedigo
Filip Buyse e-mailde mij vanmiddag met het verzoek om het volgende op dit weblog op te nemen. Zeer graag voldoe ik uiteraard hieraan. Hierna komt dus Filip aan het woord: 
Ik ben net terug van Firenze waar ik met hoofdrabbijn en professor Joseph Levi een goed gesprek gehad heb over Joseph Salomon Delmedigo. Spinoza had werken van deze leerling van Galileo in zijn bibliotheek. Het blijft echter onduidelijk welke precies. Vast staat dat hij de Basel-editie (1929-31) van de “Abscondita Sapientiae“ (catalogus Te Winkel nr. 054, Aler 064) in zijn bezit had die naast werken van Joseph Solomon Delmedigo ook werken van zijn overgrootvader Elijah ben Moses Abba Delmedigo en Semu'el Yehudah Leb 'Askenazi bevat. De vraag is of hij naast deze Abscondita Sapientiae ook andere werken had. Binnen de Joodse traditie is quasi iedere spinozakenner waaronder Kaplan, Levi, Rudavsky, Adler, Nadler, het erover eens dat het zogenaamde “Rabbinsch Mathematisch Boeck” ( Catalogus Te Winkel nr. 055, Aler 001) ook een werk van J.S. Delmedigo moet zijn geweest, namelijk de belangrijke “Sefer Elim”. Niet iedereen is het hier echter mee eens. Zo wordt dit “Rabbinsch Mathematisch Boeck “ door de Verenging Het Spinozahuis toegeschreven aan Me’ir Aldavi.
Joseph Solomon Delmedigo is in menig opzicht een interessante figuur. Op de leeftijd van 15 jaar ging hij in Padua bij Galileo wiskunde en astronomie studeren. In de Sefer Elim beschrijft hij dat hij door de telescoop van rabbi Galileo, zoals hij hem herhaaldelijk noemt, de satellieten van Jupiter mocht bekijken. In Padua studeerde hij naast wiskunde en astronomie niet alleen filosofie en geneeskunde, hij zette ondertussen ook zijn Joodse studies verder. In 1613 keerde hij terug naar Candida (Kreta) om er nooit meer terug te keren. Hierna verbleef hij op verschillende plaatsen in Europa. Tussen 1626-1630, net voor de geboorte van Spinoza, verbleef hij zelfs als rabbijn in Amsterdam waar hij bevriend was met Menasseh Ben Israel die verschillende van zijn boeken, waaronder de Sefer Elim, heeft uitgegeven. J.S. heeft zeer veel geschreven over uiteenlopende onderwerpen, waarvan slechts weinig is bewaard en had goede contacten met toongevende wetenschappers en filosofen uit zijn tijd.
Volgens J. Levi was J.S. Delmedigo tot laat in de 18de eeuw een belangrijke referentie in de Joodse wetenschap en filosofie. Merkwaardig dus hoe we de Yashar of Candida totaal vergeten zijn. Er is slechts één belangrijk recent werk over J.S. Delmedigo van Barzilay: Yoseph Schlomo Delmedigo (Yashar of Candia): His Life, Works and Times. Het werk bevat een schat aan informatie maar mist reflectie en diepgang. Het werd dus hoogtijd voor een nieuw en beter werk. Y. Levi heeft zijn manuscript reeds ingeleverd bij zijn uitgever BIBLIOPOLIS, EDIZIONI DI FILOSOFIA E SCIENZE (Via Arangio Ruiz 83-80122 Napoli-Italy Telephone +39-081-664606 ) en hoopt dat het dit jaar wordt gepubliceerd. Het werk is geschreven in het Italiaans maar hij vertrouwde mij ook toe dat hij denkt aan een Engelse aangepaste editie.
Dit werk is zeer welkom. Niet alleen omdat het ons helpt de wetenschap en filosofie van J.S. Delmedigo beter te begrijpen en goede vertalingen uit het Hebreeuws zal bevatten maar ook omdat het kan helpen verschillende invloeden op Spinoza’s filosofie op het spoor te komen. Volgens J. Adler e.a. (zie PDF in bijlage) heeft J.S. Delmedigo een belangrijke invloed gehad op Spinoza’s filosofie. Bovendien kan het ons helpen om de relatie tussen Galileo en Spinoza op te helderen wat mij natuurlijk sterk interesseert. Er volgen zeker in de toekomst publicaties hierover.
Filip Buyse
CHSPM – Université Paris 1 Panthéon – Sorbonne
* * *
Toevoeging
Het eerste hoofdstuk van Wim Klever. Een nieuwe Spinoza in veertig facetten [Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1995] gaat over Joseph Shelomo Delmedigo en de boeken die Spinoza van hem in bezit had. Dit artikel is gescand en op internet geplaatst (op 1-3-2016 op een nieuwe plek) .
zie verder wiki
Jacob Adler, J. S. DELMEDIGO AS TEACHER OF SPINOZA: THE CASE OF NONCOMPLEX PROPOSITIONS. In: Studia Spinozana: an international and interdisciplinary series, ISSN 0179-3896, Nº. 16, 2008, pags. 177-185 [hier PDF]Probeert aan te tonen (of toont aan) dat Spinoza zijn nogal unieke gelijkstelling van wil en verstand ontleend heeft aan Joseph S. Delmedigo.
Isaac Barzilay: Yoseph Shlomo Delmedigo, Yashar of Candia: his life, works and times. Studia Post Biblica - Supplements to the Journal for the Study of Judaism , No 25. BRILL, 1974.
Ziet vooral overeenkomsten op punt van bijbelonderzoek. Books.google
Avner Ben-Zaken: Cross-Cultural Scientific Exchanges in the Eastern Mediterranean, 1560-1660. JHU Press, 2010
Heeft veel over Joseph Solomon Delmedigo [in books.google wel 50 hits]
