Spinoza toch niet zó negatief over vrouwen
Hoe vaak kom je niet tegen dat Spinoza een nogal negatief beeld over vrouwen zou hebben gehad. De biografie die Margaret Gullan-Whur schreef, Spinoza. Een leven volgens de rede (2000) heeft dit negatieve indertijd nog eens zwaar aangezet. Daar worden hem uitlatingen als ‘vrouwelijk medelijden’ *) aangerekend, maar vooral hetgeen hij over vrouwen schreef aan het eind van zijn Politiek Traktaat. Ik schreef er twee uitvoerige blogs over (op 17 okt. 2008 en 8 aug. 2011) en ga hier de inhoud ervan niet herhalen. Maar dat negatieve beeld kom je steeds weer tegen. In twee romans die ik onlangs besprak en waarin Spinoza een ruime rol speelt, kwam Spinoza’s afwijzende vrouwbeeld weer eens prominent langs: in Tobsha Learner: De vlucht. Liefde en spiritualiteit in het zeventiende-eeuwse Amsterdam [blog] en in Irvin D. Yalom: Het raadsel Spinoza [blog].
Maar ik kwam nu onlangs een kleinigheidje tegen, waaruit kan blijken dat Spinoza’s vrouwbeeld nu ook weer niet zó negatief was dat hij elke gelegenheid zou aangrijpen om dat te uiten; hij voerde niet een soort van hetze tegen vrouwen…
Het gaat, zoals ik zei om een kleinigheidje, maar bij Spinoza die nooit zomaar wat schreef, kan alles betekenis hebben. Dit blijft maar door mijn hoofd spelen, dus moet ik het hier even spuien. Ik kwam erop doordat ik, zie het vorige blog over Johan Buridan, weer eens Spinoza’s gebruik van het denkraadseltje van de ‘ezel van Buridanus’ bekeek. Met name gaat het om de passage in het scholium bij de 49e stelling van het tweede Ethica-deel waarin hij tegenwerpingen tegen zijn ontkenning van de vrije wil behandelt en waarin de ‘ezel van Buridanus’ wordt opgevoerd. Hij beantwoordt dat bezwaar met: “Wat ten slotte de vierde tegenwerping betreft: men moet mijns inziens de stelling dat iemand die zich in een dergelijke evenwichtstoestand bevindt – dat wil zeggen alleen honger en dorst voelt en voedsel en drinken waarneemt, dat even ver van hem af is – van honger en dorst omkomt, in alle opzichten aanvaarden. Stelt men mij dan de vraag of men zo iemand wel als een mens en niet veelmeer als een ezel moet beschouwen, dan blijf ik het antwoord schuldig. Ik weet ook niet wat ik moet denken van iemand die zich ophangt, en van kinderen, dwazen, krankzinnigen enzovoort.” [vetdruk van mij] Het gaat om die laatste opsomming. Yesselman, wiens 'gekmakende', ingewikkelde website ik meestal mijd, maar waar Google me soms toch heen brengt, schrijft hierbij:
“The mention of "children, fools, and madmen" as examples of persons acting in an irresponsible manner seems to reflect the stereotyped Talmudic phrase "deaf-mute, madman, and child" which is constantly used as an illustration of an irresponsible agent. But the direct source of these three examples of unintelligent human beings is to be found in Maimonides' statement that while the doctrine of the incorporeality of God is to be explained to every trained and intelligent person according to his capacity, it is to be taught only as a matter of tradition to "children, women, fools, and those who are bereft of reason." Barring "women," the three examples used by Spinoza are identical with those used by Maimonides, and are given by him in the same order.”
Waarvan akte.
*) Ook het gebruik van een term als 'effoeminare' wordt Spinoza door feministische scherpslijpers als Gullan-Whur wel verweten. Ergens tegen het eind van Hoofdstuk 3 van de TTP schrijft Spinoza: “nisi fundamenta suae religionis eorum animos effoeminarent” wat Akkermans vertaalt als: “als de grondslagen van hun godsdienst hun geestkracht niet zouden doen verslappen.” In Engelse vertalingen wordt ‘effeminate’ gebruikt [‘having qualities or characteristics more often associated with women than men]. En daar ga je dan weer...
Kortom, het botert best tussen Spinoza en vrouwen, zoals Lisa Wade, presentator van "Het Klokhuis" op 9 febr. 2012 hier toont...
Reacties
Dat Spinoza in zijn democratisch bestel (zoals ook niet voor buitenlandse toeristen of voor wetsovertreders) geen plaats inruimt voor (rechten geeft aan) vrouwen, heeft NIETS te maken met enige minachting van vrouwen of enige onderwaardering van hun capaciteiten, maar ALLES met hun traditionaal bepaalde ondergeschikte sociaal-economische positie in zijn tijd. Zij waren niet SUI IURIS, niet economische zelfstandig, wat een voorwaarde was voor burgerschap en lidmaatschap van de algemene Raad. Maar hij voegt er aan toe, dat deze toestand niet van nature of wezenlijk zo is/was, maar EX INSTITUTIONE (krachtens instelling van mensen), welke conventie door de ontwikkeling van de sociale geschiedenis totaal kan veranderen. En kunnen we nu stellen: in ons Westen ook veranderd is.
Het woord EFFOEMINARE en de destijds gangbare uitdrukking 'vrouwelijk medelijden' wijzen er op dat dat in de traditionele opvatting vrouwen wel degelijk de minderen van de man waren. Spinoza heeft nimmer de intentie om het gangbare taalgebruik te wijzigen, wetende dat geleerden dat niet kunnen.
MAAR IN GEEN GEVAL IS HIJ OOIT NEGATIEF OVER VROUWEN, zoals in de secundaire literatuur ten onrechte wordt beweerd.
Wim Klever 27-02-2012 @ 14:28
Stan, het is een uitdagend onderwerp, wat je hier aansnijdt. Het is fijn dat Wim Klever hierbij met zijn brede overzicht verdere informatie geeft. Er zijn nu zoveel vrouwen die zich verdiepen in Spinoza en zich door hem aangesproken voelen, maar bepaalde passages......
Zelf heb ik Spinoza nooit als vrouwonvriendelijk gezien. Uit Descartes' denken vloeide al voort dat zowel mannen als vrouwen, mensen, tot goede geestelijke prestaties in staat waren en Spinoza heeft hem op dat punt nooit aangevallen. Wel ziet Spinoza veel verdergaand dan Descartes in dat de geest zich vormt naar de situatie, (b.v. van al of niet afhankelijkheid), want één is met het lichaam: bij onderdrukking is de geest helaas meestal niet onafhankelijk. Daarom passen in zijn visie afhankelijke vrouwen en slaven niet in een democratie. Mensen die in zo'n situatie zijn gekomen dat ze hun stemgedrag laten afhangen van hun privé-situatie wbt hypotheekrente, dat zou hij volgens mij ook niet ideaal hebben gevonden.
Vrouwen en mannen zullen overigens m.i. nooit helemaal gelijk zijn in hun geest; er zijn verschillen die niet zullen verdwijnen. Maar dat is wat anders.
Nu je het toch over die ezel van Buridan hebt, met die twee hopen hooi waartussen de ezel niet kan kiezen, hierin is Spinoza naar mijn idee weer briljant: je ziet nl dat dieren soms zo'n beslissing niet kunnen maken en dan niets kunnen doen ('freezen'), maar een mens DENKT na en zal denken: alles is beter dan 'freezing', dus die zal altijd wat doen. (N.B. Het duurde wel even voor ik dit in zag, vandaar dat ik het hierbij doorgeef)
Margreet Brandes 28-02-2012 @ 10:12
Margreet, wil je mij doen geloven dat er ooit enig dier van honger is omgekomen doordat het niet kon 'beslissen' tussen twee even stimulerende voedingen te 'kiezen'? En dat ons dat niet overkomt daar wij nadenken? Lees nog eens de tamelijk spottende manier waarop Spinoza over dat ezel-voorbeeld schrijft (lees mijn twee vermelde blogs). Wat bedoel jij hier met Spinoza's "briljantie'?
Stan Verdult 28-02-2012 @ 11:07
Ha Stan :-), het gaat niet per se over honger, maar over bij voorbeeld angst. Een bepaalde situatie roept twee even sterke automatische reflexen op, misschien angst om opgegeten te worden waardoor het weg zou moeten vluchten en kunnen eten, seks. In ieder geval het dier doet niets; 'freezing' het is bekend uit de biologie. Het gebeurt. Spinoza vindt het een stomme vraag, want een mens doet zoiets niet, dat weet je toch. Dan geeft Spinoza toch braaf het verschil aan bij mensen en dieren: noemt mensen op bij wie het verstand niet erg ontwikkeld is.
Ik vind dat Spinoza het brein vaak heel knap analyseert: briljant. In ieder geval vergeleken met ons bij wie het logisch-holistische denken bij ons ten onrechte in onbruik is geraakt: terwijl het voor kennis van de samenhang in het brein onontbeerlijk is.
Hoe het zij, gelukkig stonden de VROUWEN niet bij het rijtje. Ik had Spinoza terstond in de prullenbak gegooid. Het is juist een feminiene denker, Spinoza ;-).
Margreet Brandes 01-03-2012 @ 20:27
@Margreet,
Via de e-mail bij dit weblog kreeg ik van iemand als reactie door dat jij ten onrechte ‘freezing’ als het gevolg van besluiteloosheid ziet. ‘Freezing’ is echter actief gedrag bij extreme angst en verhoogt de overlevingskans. Zie daarover hieronder wat stukjes van internet met zoektermen: Freezing behavior: Neural organization
Freezing, like flirting, is used by an animal only if there is no escape and if there is no way to defend itself. When they decide to freeze, animals lie down and don’t move a muscle. They sometimes look as though they are dead. Birds caught in a trap or net will sometimes freeze and may appear very calm as you approach them, even though they are extremely scared. By playing dead, they may be able to fool predators, especially those who enjoy a good hunt, into leaving them alone.
http://animalbehaviour.net/KidsPages/WildAnimals.htm
En van Prof Marcus Brandao, University of Sao Paulo:
Freezing defined as the complete absence of body movements is a normal response of animals to unavoidable fear stimuli. Recent papers from our laboratory have presented a series of evidence relating different defensive patterns with specific anxiety disorders. There are at least four different kinds of freezing with specific neural substrates. The immobility induced by stimulation of the ventral column of the periaqueductal gray (vPAG) has been considered a quiescence characteristic of the recovery component of defense–recuperative processes. There is an isomorphism between freezing response to contextual stimuli paired with electrical shocks and generalized anxiety disorder. Besides, two types of freezing emerge with the electrical stimulation of the dorsal aspects of the periaqueductal gray (dPAG): the dPAG-evoked freezing and the dPAG post-stimulation freezing. Evidence has been presented in support of the hypothesis that whereas dPAG-evoked freezing would serve as a model of panic attacks, the dPAG post-stimulation freezing appears to be a model of panic disorder. It has also been proposed that conditioned freezing plus dPAG electrical stimulation might also mimic panic disorder with agoraphobia. A working hypothesis considering a serotoninergic modulation through on- and off-cells of the defense reaction generated in the dPAG has been advanced. The understanding of how the periaqueductal gray generates and elaborates different types of freezing is of relevance for our better knowledge of distinct types of anxiety such as panic disorder or generalized anxiety disorder. (van: http://www.scitopics.com/Freezing_behavior_Neural_organization.html
Stan Verdult 01-03-2012 @ 22:56
OK, dan vergiste ik me in het woord; maar zo herinnerde ik het me te hebben geleerd. Het onderwerp van de ezel blijft (volgens mij dan) dat mens of dier twee even sterke maar tegenstrijdige reactiereflexen kan ervaren (omdat de omgeving complex is) en dat de mens met normale volwassen verstandelijke vermogens weet te kiezen, omdat iets doen beter is dan niets en hij dan maar een kwartje opgooit in zijn hoofd.
Bedankt dat je het uitgezocht hebt, ik zal het nog eens heel goed lezen allemaal. Maar liever reageren op het vrouwen-onderwerp, hier is veel behoefte aan!!! En nog liever (ook) op wat ik ga schrijven onder 'TPT-boeken' over de vraag of Spinoza zich met de TPT actief wilde mengen in de politiek en daarbij zich tegen de oprukkende Fransen keerde of niet.
Sommige dingen moet je met elkaar uitzoeken merkte ik bij het ontwikkelen van de wandeling. Daarom schreef ik op mijn wandelwebsite ook wel eens wat, waar ik niet helemaal zeker van was. Om wat los te maken. Volgende week gaat iemand verder kijken naar Singel 324, waarvan ik op basis van de betekenis van de gevelstenen toch wel sterk het vermoeden heb dat hier de school van van den Enden gevestigd was. Het wordt echt tijd hierover een duidelijker verhaal te hebben. Spannènd! Ik hoorde al dat de Geer inderdaad met het pand te maken zou hebben.
Margreet Brandes 02-03-2012 @ 09:05
Locke las ook de TP blijkens wat hij schreef in zijn FIRST TREATISE OF GOVERNMENT 48 God, in this text, gives not, that I see, any authority to Adam over Eve, or to men over their wives, but only foretels what should be the woman's lot, how by his providence he would order it so, that she should be the subject to her busband, AS WE SEE THAT GENERALLY THE LAWS OF MANKIND AND CUSTOMS OF NATIONS HAVE ORDERED IT SO; and there is, I grant, a foundation in Nature in it.
Wim Klever 06-03-2012 @ 21:43