Spinoza’s Randglossen in de TTP
In dit blog breng ik de vijf zgn. randglossen die Spinoza eigenhandig aanbracht in het exemplaar van zijn Tractatus theologico-politicus die hij, zoals blijkt uit hetgeen hij op de titelpagina schreef, opdroeg aan Jacob S. Klefmann. Zijn eigen exemplaar, waarin hij méér aantekeningen schreef, is verloren gegaan. Maar die aantekeningen zijn wel door anderen overgenomen. Deze vijf, die Spinoza misschien als de belangrijkste zag, zijn de enige die in authentiek zijn eigen handschrift, bewaard zijn gebleven. Ernst Altkirch liet in 1910 als eerste facsimile’s van alle vijf randglossen en de titelpagina afdrukken toen dit boek zich nog in de Wallenrodsche Bibliotheek te Königsbergen bevond (over de lotgevallen van dat exemplaar schreef ik eerder een blog). Altkirch omschreef dat boek als "die schönste Spinozareliquie, die wir besitzen." In dat artikel van hem, “Benedictus Spinoza III - Im Lande Spinozas” [in: Ost und West. Illustrierte Monatsschrift für das gesamte Judentum. Jahrg. 10, Heft 2, febr. 1910 cf. hier], ging hij overigens op de inhoud van de randglossen niet in. Ik doe dat hier ook niet. Mij gaat het erom dat ik deze fraai gefacsimileerde en later gescande randglossen van Spinoza zelf naar internet wil brengen. Ik weet niet of de Universiteitsbibliotheek van Haifa die deze Wallenrodsche TTP-exemplaar nu bezit, deze op internet heeft gebracht – kan het in ieder geval niet vinden.
Voor transcriptie van de Latijnse tekst verwijs ik naar dit blog, waarin ik diverse links geef naar op internet beschikbare Benedikt Spinoza's Randglossen zu seinem Tractatus theologico-politicus aus einer in Köningsberg befindlichen noch ungedruckten Handschrift bekannt gemacht von Dr. Wilhelm Dorow [Berlin, W. Logier, 1835]. Voor de vertaling van de glossen verwijs ik naar de vertaling van de TTP door Fokke Akkeman bij de Wereldbibliotheek waarin ook de adnotationes die hij inleidt en waarbij hij deze bijzondere vijf apart heeft aangegeven.
Hierna deze vijf randglossen. Als u op de afbeelding klikt krijgt deze groot in een apart venster en is het handschrift van Spinoza prima te lezen.
De eerste randglosse in de TTP
De tweede randglosse in de TTP
De derde randglosse in de TTP
De vierde randglosse in de TTP
De vijfde randglosse in de TTP
Reacties
Helaas, Stan, wijd je geen woord aan de afwijkingen/aanvullingen van de Franse versie (St. Glain) in de noten, die door mijn Bruder zo handig zijn verwerkt en waarvan ik je een specimen stuurde.
Ten tweede intrigeert mij wie bovenaan op de door jou weergegeven titelpagina van de Klefmann-TTP zo fraai heeft gekalligrafeerd:
"Benedicti Spinozae" ? Zal toch niet Spinoza zelf (kunnen) zijn (geweest), die zich op de titelpagina van de PPC/CM 'Benedictus DE Spinoza' liet noemen en zo ook brieven ondertekende. Is deze aanduiding, waarschijnlijk van Klefmann, dan niet een vroeg signaal van het 'zonderVAN' gebruik?
Wim Klever 28-06-2013 @ 11:41
Helaas, Wim, ga je voorbij aan de intentie van mijn blog (duidelijke afbeeldingen van Spinoza's TTP-randglossen in zijn eigen handschrift beter op internet toegankelijk maken). Het was niet mijn bedoeling op andere kopieën van andere/alle randglossen in te gaan, laat staan op de discussies over de vele varianten in te gaan; dus ook niet op die van St. Glain, laat staan op de verwerking daarvan door Bruder (waarvan de afbeelding die je me zond zeer onduidelijk is).
Het "Benedicti Spinozae" bovenaan de pagina is m.i. duidelijk niet in Spinoza's handschrift. Het kan van Klefmann zijn, maar evengoed van een latere biobliothecaris, b.v b.v. Bock die het voor de Wallenrodsche Bibliothek verwierf. Je weet dus niet van hoe vroeg 't een signaal kan zijn.
Stan Verdult 28-06-2013 @ 13:35