Spinoza’s uitzicht
Op dit schilderij dat J. Lamers in 1880 maakte, is heel goed een indruk te krijgen van het uitzicht dat Spinoza als jongeman in Amsterdam kon genieten. Zijn vader huurde van Willem Kiek het huis aan de Houtgracht. Dat was, zoals A.M. Vaz Diaz begin jaren ’30 uitzocht, het vijfde vanaf de Lazarussteeg. Drie daarvan zijn op dit schilderij te zien rechts van de Mozes en Aäronkerk; die zijn ook allang afgebroken.
De Houtgracht loopt voor de Mozes en Aäronkerk langs. Op de voorgrond zien we de Leprozengracht. Twee jaar nadat dit geschilderd was, in 1882 dus, werden de Leprozengracht en de Houtgracht gedempt en ontstond het Waterlooplein. De Mozes en Aäronkerk is ontstaan uit een katholieke schuilkerk in het huis 'Moyses', ter hoogte van de huidige kerk. Kort daarna werd ook het aangrenzende huis 'Aäron' aan de Houtgracht erbij getrokken. In 1686 werd een grote kerk gebouwd die in 1759 verfraaid werd. Het huidige gebouw, in neo-klassieke stijl, naar ontwerp van Tieleman Franciscus Suys dat we hier dominant op de afbeelding zien, verrees tussen 1837 en 1841. Dat staat dus op de plaats waar vroeger drie, misschien vier huizen hadden gestaan. Eén daarvan was het huis waar de de Spinoza’s woonden. Wie nu het Mozeshuis binnenwandelt, loopt dus door het vroegere huis van Spinoza.
Als je je nu inbeeldt vanuit dat huis ongeveer vanuit het midden van de Mozes en Aäronkerk naar buiten te kijken, krijg je door dit schilderij een indruk van het fraaie uitzicht van de Spinoza’s. Zij keken uit op de Leprozengracht die verderop uitliep in de Amstel. Zij hadden dus een zeer ruim uitzicht. Ziet u de jonge Spinoza daar al - in de verte kijkend - niet een beetje filosoferen?
Dat het huis Moyses en het aangrenzende Aäron aan de houtgracht lagen, is zoals je het meestal leest. Bureau Monumenten & Archeologie van de Gemeente Amsterdam heeft een ander verhaal. Op de website ervan is te lezen:
De kerk van Sint Antonius van Padua, beter bekend als de Mozes en Aäronkerk, kwam in 1837-1841 in de plaats van een oudere huiskerk. Paters franciscanen hadden in 1649 in het huis ‘Moyses’ aan de Breestraat (nu Jodenbreestraat) een statie (missiepost) gesticht, gewijd aan de franciscaanse heilige Sint Antonius. In 1682 konden ook twee aangrenzende huizen, waaronder het huis ‘Aron’, aangekocht worden, en vervolgens nog een drietal achterliggende pakhuizen aan de Houtgracht (ter plekke van het huidige Waterlooplein). Zo ontstond een blok van zes panden waarbinnen in 1691 een ruime huiskerk werd ingericht. Aan de buitenzijde was daarvan overigens, in verband met de bepaling dat rooms-katholieke kerken geen aandacht mochten trekken, niets te zien. In de negentiende eeuw veranderde deze situatie. In 1837 ging een ambitieus bouwproject voor een nieuwe kerk van start. Voor het ontwerp werd een gerenommeerd architect aangetrokken, de Vlaming T. F Suys (1783-1861), hofarchitect van koning Willem I. Na de Belgische afscheiding vervulde hij een zelfde functie aan het Belgische hof. Ook voor het beeldhouwwerk viel de keuze op Vlaamse kunstenaars, J. B. de Cuyper en P.E. van den Bossche.
* * *
Verwarring dus. Maar dit doet niets af aan het feit dat op de plaats van die kerk het huis waar Spinoza vroeger woonde gestaan heeft.
Uit dit schilderij kan afgeleid worden dat de locatie van het huis waar Spinoza woonde (het linker gele bolletje op deze map, die een fraai beeld geeft van de omgeving van Spinoza) iets naar links verplaats moet worden. [Als u op het plaatje klikt komt u op de website waar u diverse locaties van Spinoza's school en synagoge e.d. kunt aanklikken.]
