Spinoza's verstand te boven...

In dagblad Trouw vandaag een interview met emeritus hoogleraar Herman M. van Praag (1929) van wie onlangs het boek verscheen

Herman van Praag, Het verstand te boven. Beproevingen van een verstandig mens [Boom, Amsterdam]

Uitgeversomschrijving: "Wij zijn meer dan ons brein. Wij zijn ook 'geest', zo stelt psychiater Herman van Praag. Onze geest stelt ons in staat afstand te nemen van onszelf om bijvoorbeeld te geloven. Dit dilemma tussen ratio en hogere macht zien we al verwoord in het Oude Testament. Het verstand te boven openbaart nieuwe dwarsverbanden tussen psychiatrie en religie. Het levert een belangrijke bijdrage aan het debat over de neurowetenschappen."

Van Praag was psychiater en kreeg als eerste gelegenheid om in Groningen een instituut voor biologisch psychiatrisch onderzoek op te zetten - "een unicum in Europa". Hij heeft in de 70-iger en 80-iger jaren waarin de antipsychiatrie hoogtij vierde, tegen sterk verzet moeten opboksen, zoals ook de sociale biologie of het biosociaal onderzoek in het verdomboekje zat (criminoloog Buikhuisen).

Maar inmiddels verzet Van Praag zich sterk tegen het doorslaan in de richting van het meer fysiologische en materialistische paradigma's à la "Wij zijn ons brein" (Dick Swaab). Van Praag is altijd zeer in de dimensie van zin en godsdienst geïnteresseerd geweest, maar hij slaat nu nogal door naar de andere kant. Boven het Trouw-stuk staat: "Wij zijn onze geest." "Met 'geest', zo zegt hij, beschrijf ik onze eigenheid. Dat wat in het Engels selfhood heet, ons tot een individu maakt." Jammer, deze andere, nogal idealistisch aandoende, eenzijdigheid. En dat terwijl hij daarvoor een Spinozistisch aandoende weg leek op te gaan met te zeggen: "Ik ben in u geïnteresseerd, niet in uw brein. Uw brein vertelt mij niet wie u bent. Daarvoor heb ik meer informatie nodig. Pas dan krijg ik zicht op het unieke portret dat u bent en dat u zelf heeft opgebouwd, door welbewuste keuzes in uw leven."

Dat laatste dient uiteraard afgezwakt te worden met het besef dat we denken (de illusie hebben) die keuzes 'zelf' te maken, terwijl we niet weten en doorzien waardoor we tot die keuzes gedreven worden, maar hij begon goed met interesse in de 'hele mens' te tonen - niet alleen in diens lichaam en niet alleen in diens geest.

Maar Van Praag lijkt zijn vroegere besef van het belang van de lichamelijke/neurologische kant van ons gedrag achter zich te hebben gelaten. Met het ouder worden slaat hij door richting 'zin' en 'geest' en mist hij zelfs de mogelijkheid om in de psychiatrie de diagnose 'zindeficiëntie' te kunnen toekennen. Ik zou zeggen: maar goed dat de DSM-5 niet de diagnose 'zindeficiëntie' kent - stel je voor dat professoren als Zbygniew Prlwytzkofsky en zeker Joachim Sickbock dát instrument in handen kregen...

Stan Verdult

___________

H.M. van Praag, "Zinverlies; een verwaarloosd onderwerp in de psychiatrie." In: Tijdschrift voor psychiatrie 52 (2010) [PDF]

Op dit blog van 5 febr. 2011: Herman M. van Praag: “Wij zijn meer dan ons brein.”

"Herman van Praag beklimt ladder tussen hemel en aarde" [Interview op de EO-radio 24 nov. 2013]

Interview met Van Praag op Reformatorisch Dagblad: "Als een verbaasd mens op de aarde"

Herman van Praag: “Atheïsme is een afwijking” op NieuwWij

Reacties

Blij zijn dat een woord als zindeficiëntie niet bestaat, omdat je je dan ook niet bezig hoeft te houden met de realiteit die hiermee wordt aangeduid doet mij denken aan G. Orwell, 1984.
Het interview van Max van Praag is een mooi verhaal van iemand die alle wegen heeft verkend en bewandeld en nu toekomt aan een balans, waarbij hij een zeer relevant verschijnsel onder de aandacht probeert te brengen, namelijk het ontbreken van de kwestie 'zingeving' in de psychiatrie. En niet alleen daar.
als voormalig geestelijk verzorger doet het mij pijn om te zien hoe zingeving en rituelen in handen van psychologen, begeleiders en anderen verarmen.
Tegelijkertijd zie ik door het verhaal van van Praag heel goed, waar het probleem zit om te komen tot een samenspraak tussen psychologen en professionele geestelijk verzorgers. Een uitdaging om dat gesprek aan te gaan.

Zeggen blij te zijn dat de DSM-5 de diagnose 'zindeficiëntie' niet kent is niet beweren dat een woord als zindeficiëntie niet bestaat of niet zou mogen bestaan. In feite staat Spinozisme voor het inzien van het imaginaire van traditionele zingeving'. Het stuurt aan op 'zinverlies' (het universum reikt ons geen zin aan) en ja, op blijdschap, vreugde vanwege het begrijpen van zindeficiëntie. Aan Spinozistische filosofie kunnen sommige mensen meer hebben dan aan psychiaters, psychologen, professionele geestelijk verzorgers en andere geestelijke begeleiders en ondersteuners.

Kort samengevat: er is geen probleem, want wij hebben de oplossing al.