Theun de Vries' Spinoza
Deze week herlas ik het boek van Theun de Vries, Spinoza; beeldenstormer en wereldbouwer, H.J.W. Becht, Amsterdam, z.j. (1972).
Een nog in goede conditie verkerende eerste uitgave (hoewel zonder de stofomslag die het gehad zal hebben) had ik onlangs in handen gekregen. Eerder las ik de heruitgave bij De Prom van 2003. Maar deze eerste uitgave, genaaid/gebonden en met helder afgedrukte foto’s en gravures verspreid in de tekst door het boek heen, is alleen al qua vormgeving een plezier om in handen te hebben.
Maar ook inhoudelijk staat het nog steeds sterk overeind – ook na Margaret Gullan-Whur, na Steven Nadler, na Jonathan Israel mag deze biografie er nog steeds zijn.
Nu ik het herlas, terwijl ik intussen zoveel méér kennis (en weetjes) vergaarde over Spinoza’s leven en leer, merkte ik duidelijker dan bij eerste lezing hoe inhoudelijk goed dit boek van Theun de Vries is. Het mag nog altijd en terecht in literatuurlijsten opgenomen blijven. Heel goed is hij in het schetsen van Spinoza’s politieke denken tegen de achtergrond van de politieke ontwikkelingen van de Republiek der Zeven Provinciën in zijn tijd. En ook in de korte weergave van zijn Ethica blijkt hoe behoorlijk goed hij de opzet en de filosofie van Spinoza begrepen heeft.
Oké, soms haalt hij Spinoza, die hij een dialectisch denken toeschrijft, wat meer naar de richting van de marxistische interpretatie. Ook acceptabel, soms zelfs bijna aandoenlijk vertederend is De Vries’ verontwaardiging over de klassetweedeling in de samenleving tussen de elite en het gewone volk. Hij neemt Spinoza’s opschuiven in de richting van de bestuurlijke (‘Loevesteinse’) elite en zijn keuze voor de verdediging van de Republiek, waarvoor hij in zijn TTP legitimering aandraagt, echter niet kwalijk. Hij noemt hem een ‘denker tussen de klassen’.
Hier op dbnl een portret van Theun de Vries (Veenwouden, 26 april 1907 – Amsterdam, 21 januari 2005) door Hans van de Waarsenburg, die ook het boek schreef dat bovenaan is afgebeeld.
Elsbeth Etty tekende uit de mond van Theun de Vries op:
"Van Spinoza leerde ik gelijkmoedig te zijn in tegenslag, hij gaf mij een positieve visie op het menselijk bestaan. Door hem erkende ik de noodzakelijkheid van het vrijheidsbeginsel. Innerlijke vrijheid, wel te verstaan."
[Elsbeth Etty in gesprek met Theun de Vries, 1997, met foto van Theun de Vries door Vincent Mentzel in NRC]
Theun de Vries schreef méér over Spinoza:
Spinoza als staatkundig denker (rede), E. J. Brill, Leiden, 1963 (Mededelingen XX vanwege het Spinozahuis)
De gezegende. Het leven van Spinoza in honderzeven scènes. Met tekeningen van Mart Kempers; Queride, Amsterdam, 1985 [filmscript; ing., met zijflappen, 131 pp.]
Ook nog twee hoorspelen over Spinoza, waaronder
Spinoza. Gesprekken op de grenslijn (Theun de Vries - Wim Paauw, 1972)
[Aanvulling 1 juli 2008. Ik ontdekte heden de volgende informatie hier op despinoza.nl:] In 1972 zond de NCRV een hoorspel uit over Spinoza: "Gesprekken op de grenslijn." Dit hoorspel, geschreven door Theun de Vries, behandelt in een aantal scenes het leven van Spinoza. Rode draad is de conversatie tussen Spinoza en zijn vroeg overleden moeder Hannah Deborah. Luister naar een aantal delen:
Zijn Spinoza, beeldenstormer en wereldbouwer, dat in 1972 bij Becht verscheen, was al eerder verschenen als "Baruch de Spinoza in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten" bij Rowohlt, Reinbek bei Hamburg, 1970 (pocket RM 171). Het boekje is bij Rowolt nog altijd aan te schaffen.
[Aanvulling 22-6-2008] Hier op de onvolprezen goudmijn despinoza.nl trof ik dit interessante artikel 'De spinozisten' in De Groene Amsterdammer uit ±1996 met o.a. een interview met Theun de Vries over hoe hij Spinoza ontdekte en wat deze voor hem betekende.
Theun de Vries. Door J. Sjollema. Uit: 't Is vol van schatten hier [op DBNL]
