Volgens Lavater typeerde Goethe Spinoza als: homo temperatissimus
Ter aanvulling van eerdere blogs over Goethe (hier, hier, hier en hier) en Lavater (hier, hier en hier) vind ik het wel aardig om een passage die ik zojuist tegenkwam hier op te nemen. Goethe maakte in juni 1774 een reis met de predikant Lavater uit Zürich. Tijdens die reis sprak hij ook over Spinoza, zo blijk uit de notitie die Lavater op 26 juni in zijn dagboek opschreef:„Goethe erzählte mir viel von Spinosa u. seinen Schriften. Er behauptet, Keiner hätte sich über die Gottheit dem Heiland so ähnlich ausgedrückt wie Er. Alle neüern Deisten haben übrigens nur ihn ausspolirt. Er sey ein aüsserst gerechter, aufrichtiger, armer Mann gewesen. Homo temperatissimus. Er sey in grossem Auschen gestanden, die grössten Männer haben ihn zu den wichtigsten Berathschlagungen u. Calculationen gebraucht, ihn wegen seiner ausnehmenden Klugheit und Treü herzlich geliebt. Er habe die Prophezeyungen bestritten, u. sey selbst ein Prophet gewesen. Er habe die unwahrscheinlichsten Staatsveränderungen vorhergesagt. Seine Hausleüthe hab’ er nach der Predigt von dem Innhalt derselben gefragt. Sie vermahnet die Kirche zu besuchen u. dem nachzukommen was da gepredigt würde. Auf eine grosse Erbschaft die ihm gehörte u. die man ihm streitig machen wollte hab er um des Friedens willen Verzicht gethan, u. sich nur seines Vaters Schlafbett ausgebethen. Er sey sehr arm gewesen, u. habe sich mit Glasschleifen kümmerlich erhalten können. Sein Briefwechsel sey das interessanteste Buch, was man in der Welt von Aufrichtigkeit Menschenliebe lesen könne".
De uitdrukking ‘homo temperatissimus’ betekent zoveel als 'een zeer beheerst man' of ‘een geharde’, en stamt van Marcus Tullius Cicero. Volgens Lavater zou deze dus door Goethe zijn toegepast op Spinoza.
Het was het jaar waarin Goethe Charlotte von Stein leerde kennen met wie hij Spinoza’s Ethica las. Uit het boven geciteerde tekstje van Lavater blijkt dat Goethe toen in ieder geval Spinoza’s briefwisseling had leren kennen, alsmede de Spinoza-biografie van de lutherse predikant Johannes Köhler (Colerus).
Goethe's typering van Spinoza als "de philosophus christianissimus" was hier al vaker langs gekomen (hier en hier - zelfs 'Theissimus' en 'Christianissimus' hier), maar deze, homo temperatissimus, die ook niet bij Goethe zelf is te vinden, maar door Lavanter van hem wordt gerapporteerd, had ik nog niet.
____________
Geciteerde passage aangetroffen in:
Th. C. van Stockum, Goethe en Spinoza, Mededelingen vanwege het Spinozahuis XIII. Brill, Leiden, 1956 [books.google en hier in het Deens]
Horst Jesse, “Goethe und Lavater im Gespräch über den christlichen Glauben.” [PDF]Ook komt voor (maar niet in verband met Lavater/Goethe): homo temperantissimus, eveneens afkomstig van Cicero: van temperans, zich beperkend, bescheiden, sober [cf hier]
Reacties
Misscien wel aardig om te weten dat 'temperatissimus' bij Cicero voorkomt in combinatie met 'sanctissimus', dus als 'sanctissimus et temperatissimus'! Niet onmogelijk dat deze associatie bij Goethe die Spinoza terecht "Christianissimus' noemde en nogal gecharmeerd was van superlatieven voor Spinoza, ook heedt meegespeeld.
Wim Klever 10-11-2012 @ 09:48