Yasmina Reza - In de slee van Arthur Schopenhauer. Afscheid van Spinoza?
Het is een dun boekje, bestaande uit acht door een viertal personages tegen elkaar gehouden monologen, die lezen als toneel. En het is blijkbaar ook toneel. Aan het eind vraagt de vertaler, die bij gebreke van een vrouwelijk equivalent voor psychiater de psychiater uit de Franse tekst in psychologe heeft gewijzigd: ”Bij een eventuele toneeluitvoering wordt de regisseur verzocht de psychologe weer te vervangen door een psychiater.” Is dat omdat de vier personages uit twee mannen en twee vrouwen bestaan? Eerder is Yasmina Reza’s Dans la luge d'Arthur Schopenhauer (2005) in het Duits vertaald als Im Schlitten Arthur Schopenhauers: Ein Theaterstück (2006). In 2010 is het als deel 21 in de reeks Perlouses, Franse korte verhalen en essays van Voetnoot, uit het Frans vertaald door Martin de Haan, uitgebracht als In de slee van Arthur Schopenhauer [ISBN 9789078068 372]
Tegen de eenzaamheid van de personages en ‘de slee van Arthur Schopenhauer’ die hen geruisloos naar de dood voert, lijkt geen kruid gewassen. Maar juist waar we het niet verwachten gloort tussen de regels door een sprankje hoop. Het leven als geheel mag dan zinloos zijn, de delen kunnen wel degelijk zin en waarde hebben. De liefde, bijvoorbeeld, of een nieuwe jurk.
Yasmina Reza (1959) boekte in 2007 een groot verkoopsucces met Dageraad, avond of nacht, een literair portret van Nicolas Sarkozy. Ze is echter vooral bekend door haar toneelwerk, dat over de hele wereld wordt opgevoerd, en waartoe ook In de slee van Arthur Schopenhauer mag worden gerekend. Met een unieke combinatie van bijtende humor en compassie maakt ze de duistere zijde van de menselijke alledaagsheid aanschouwelijk.”
Niemand praat mét iemand; allen praten tegen en over elkaar; men úit zich, uit zijn ongenoegen en teleurstellingen, z’n wanhoop en gevoel van zinloosheid, maar communicatie is er niet. De ooit zo grote Spinozaspecialist Ariel Chipman lijdt aan een forse depressie. Zijn vrouw Nadine Chipmen voelt haar oude dag vergald worden door haar depressieve en egoïstische man. Ariels vroegere collega Serge Orthon Weil, vindt sowieso dat het leven geen zin heeft en stort zich helemaal op de beloften van de markt. En dan verliest ook de psychologe nog eens haar zinnen wanneer een met tassen schommelende oude vrouw haar de weg blokkeert.
Spinoza kan voor de Spinozadeskundige persoonlijk niets betekenen!
Wat heb je in het echte leven aan filosofie? Niets, zo lijkt uit deze vertelling en misschien vindt ook Yasmina Reza dat. De ooit zo grote Spinozaspecialist Ariel Chipman lijdt aan een forse depressie. Na jarenlang redelijkheid en blijheid te hebben onderwezen, kan hij Spinoza niet meer luchten. Tegen zijn psychiater zegt hij: “Mijn leermeester Deleuze had niet erg veel aan Spinoza toen hij uit het raam sprong, wat men ook moge beweren, en mijn leermeester Althusser evenmin toen hij zijn vrouw wurgde en daarna decoreerde met een stuk rood gordijn.” Wijsgeren, psychologen en wetenschappers bieden nu eenmaal geen troost. Tegen ouderdom en aftakeling, verval en eenzaamheid staan allen even machteloos als elk gewoon mens. Niet alleen de ooit grote Spinozaspecialist Ariel Chipman, maar allemaal zitten ze in de slee van Arthur Schopenhauer, die een mens meedogenloos naar de dood voert. Het leven als geheel is volstrekt zinloos, maar er zijn de kleine dingen die voor afleiding kunnen zorgen – soms misschien voor troost. Frivoliteit kan onze redding zijn, en de liefde is een doel op zich. Reza’s monologen zijn een frontale aanval op elk intellectualisme. Vooral de laatste monoloog van de psychologe is uiterst fel en lijkt wel in verzet tegen Levinas. Ondanks de vertwijfeling schotelt Yasmina Reza ons een hier en daar toch ook komische tekst voor - een vermakelijke satire over wat we toch van onze levens maken… La Comedie Humaine.
* * * 
Voor haar toneelwerk en haar successen verwijs ik naar wiki en de rest van internet. Bijvoorbeeld de toneelrecensie van Jorg von Uthmann “Yasmina Reza Play Shows Depression Can Be Fun: Paris Theater”, waaruit blijkt dat het stuk in 2006 in Parijs is opgevoerd.
