Yirmiyahu Yovel en het 'hoe joods zijn' van Spinoza
Het blog vandaag over de komende lezingenserie van het Menasseh ben Israel Instituut, waaraan in mei ook Yirmiyahu Yovel zal deelnemen, werd voor mij aanleiding iets meer informatie over hem bij elkaar te sprokkelen. Behalve aankondigingen van boeken, recensies en toespraken is er over hemzelf weinig te vinden.
Yirmiyahu Yovel is emeritus professor van de Hebrew University of Jerusalem, en bekleedt momenteel de Hans Jonas filosofie-leerstoel aan de New School for Social Research, New York.
Hij verzorgde daar afgelopen herfst een cursus: Athens in Jerusalem: Jewish Philosophy and Western Thought: “What is Jewish philosophy? Even if not reducible to theology, it involves an attempt to account for the Jewish religion in terms of "Greek" philosophy, that is, the broader Western conception of reason as conceived at the time. Though the Rabbinical religion has by and large been inhospitable to philosophy-which had to fight for its right to exist-there have been nevertheless some remarkable attempts to make a philosophical space for Athens within Jerusalem. The lecture will follow a selection of such attempts, from antiquity (the Apocrypha and Philo of Alexandria ), the Middle Ages (Maimonides), early modern times (Spinoza), the Enlightenment (Moses Mendelssohn), 19th-century liberal Kantianism, and 20th-century post-Enlightenment thought (Buber, Levinas).”
Hij is een van de oprichters en voorzitter van het Jerusalem Spinoza Institute [maar de link naar dat Jerusalem Spinoza Institute werkt niet meer, dus misschien bestaat het instituut niet meer?]
Yovel publiceerde over Hegel en Nietzsche, maar het meest bekend – zeker onder Spinozisten – zijn deze boeken: Spinoza and Other Heretics (Princeton University Press, 1989), heruitgegeven in twee paperbacks:
Spinoza And Other Heretics: The Marrano Of Reason. Princeton University Press, 1992. 264 pp
Spinoza And Other Heretics, Volume 2: The Adventures Of Immanence. Princeton University Press, 1992. 248 pp
Yovels reactie van 26 juli 1990 op het review door George Steiner van zijn Spinoza And Other Heretics in de London Review of Books van 19 april 1990 is wel aardig om te lezen daar het zijn bedoelingen duidelijker maakt.
The Other Within: The Marranos: Split
Identity and Emerging Modernity. Princeton University Press. 2009
Review By Miriam Shaviv mei 2009
Al zijn boeken bij Amazon
In 1990 schreef hij een artikel in het Amerikaanse joodse magazine Tikkun: Yovel, Yirmiyahu. "Spinoza, the First Secular Jew?" Tikkun, vol. 5, no.1, pp. 40-42, 94-96. [het is hier te vinden; en ik heb het ook als PDF op benedictusdespinoza.nl geplaatst]
Wat mij opvalt is dat hij er als bijna vanzelfsprekend vanuit gaat dat Spinoza zichzelf nog steeds als lid van het joodse volk beschouwde. Dat hij door zijn omgeving zo werd beschouwd bewijst voor hem een passage in een brief van Christiaan Huygens aan zijn broer waarin hij het heeft over "onze jood in Voorburg". Enige malen heeft Yovel het over Spinoza en 'his own people'. Hij concludeert dat Spinoza in zijn tijd nog niet de "eerste seculiere jood" kon zijn, maar dat hij voor latere generaties de weg naar het ontstaan van de voorwaarde hielp bereiden, n.l. dat er onderscheid ging ontstaan tussen joden die al dan niet religieus zijn (al dan niet ortodox of liberaal).
Ik constateer dat veel latere joden en ook veel tegenwoordige zich met Spinoza bezig houden. En ik gun hun 'hun' Spinoza. Maar sommigen hebben wellicht iets teveel neiging hem naar het jodendom te halen. Voor mij is het de vraag of Spinoza met dit identiteitsthema (de vraag 'wie ben ik, waar behoor toe?') bezig was. Hij heeft er zich voor zover mij bekend nooit over geuit. Rebecca Goldstein kon één passage vinden, waaruit ze tot Spinoza's gevoelsmatige betrokkenheid bij het lot van het joodse volk kon concluderen (maar voor die betrokkenheid hoef je helemaal geen jood te zijn).
Een merkwaardige alinea in het artikel van Yovel acht ik deze:
"Imbued with broader intellectual interests, Spinoza's message of secularity was meant for the world as a whole. He evidently assumed (correctly, at the time) that within Judaism this struggle was hopeless. What trapped him tragically at the personal level was this lack of perspective for change within Judaism. On the one hand, he knew he could not escape his Jewish condition, nor did he seek to do so; yet neither did he attempt to rehabilitate himself as a Jew (not even in the explicit direction of secular Judaism). Thus he was caught up in a double negation, rejected by the gentiles as a Jew and by the Jews as a heretic."
Hier en boven videostills van een lezing tijdens een Franse 'nacht van de filosofie' in 2004 over "Le concept de l'immanence", die op 27 April 2008 op internet is geplaatst.
Op 24 februari 2008 hield Yirmiyahu Yovel een lezing over Spinoza and Secular Jewish Culture
The philosopher Baruch Spinoza was excommunicated in 1656, branded a heretic by the Amsterdam Jewish community. He denied Providence and a personal God, and demanded to secularize the state, the Bible, the study of nature, the interpretation of history and the sources of morality and political authority.
A century an a half later, Jewish life in the West started to undergo secularization in several degrees and shapes. These developments gave rise to new, secularized forms of Jewish life and culture – in literature, language, biblical studies, history, and art, as well as in social organization, daily lifestyles, and politics.
Deze lezing is hier te beluisteren. Wel aardig is dat hij een algemene impressie van de leer en betekenis van Spinoza geeft en aan zijn eigenlijke onderwerp nauwelijks toekomt
Reacties
Stan, Yovel zegt in 'The other within', blz 335-36, bij het lemma over Spinoza, dat bij Spinoza meerdere maraanse attitudes en mentale gedragspatronen herkenbaar zijn:
1. hij had de intellectuele onrust en het scepticisme van veel maranen, en een groot vertrouwen in de rationaliteit,
2. zijn leven voltrok zich, evenals bij de Judaïserende maranen op twee niveaus, een uitwendig niveau en een verborgen niveau: zijn verborgen boodschap was de universele religie van de rede,
3. hij liet zich, evenals de maranen, regelmatig dubbelzinnig uit over zijn werkelijke opvattingen,
4. zijn leven viel, als bij veel maranen in twee delen uiteen, al was het bij hem een leven in de joodse gemeenschap en daarna een leven buiten elke religie onder de leiding van de rede,
5. hij zocht, en vond, een alternatieve weg naar redding, niet door Jezus of door de Wet van Mozes, maar door de 'verstandelijke liefde tot God' (E5p32c),
5. hij streed tegen elke vorm van controle op het denken.
Zijn pleidooi voor de vrijheid van meningsuiting en tolerantie maken Spinoza tot een van de grondleggers van het politieke liberalisme.
Het punt van Yovel is, dat de maraanse attitude paradigmatisch is voor het ontstaan van de moderniteit. Met name in migrantenmaatschappijen, en dit land behoort daar sedert 20 jaar ook toe, en bij sterke maatschappelijke veranderingen, ervaart iedereen dat hij dat waar hij in het verleden toe behoorde niet geheel achter zich kan laten, en dat waartoe hij nu behoort niet geheel kan aanvaarden. Dit gevoelen kan zo sterk zijn dat je je in beide situaties ontheemd voelt.
Hèt voorbeeld van de ontheemde maraan is natuurlijk Uriel da Costa (1585-1640): in Portugal was hij vroom Katholiek, begon te twijfelen aan de dogma's van de R.K. kerk en begaf zich in kringen van Judaïserende maranen. Uiteindelijk vluchttte hij naar Amsterdam, liet zich besnijden en trad toe tot de joodse gemeente. Hij begon opnieuw te twijfelen, nu aan de Wet van Mozes, en werd in de joodse ban gedaan. vervolgens herriep hij zijn ketterijen en besloot om, zoals hij zelf zei, 'de apen na te apen'. Na een aantal jaren ventileerde hij opnieuw zijn opvattingen en werd hij opnieuw in de ban gedaan. Echter, de joodse gemeenschap, zoals elk bezield verband, voorzag tevens in cameraderie en ondersteuning. Hij kon het opnieuw niet uithouden buiten de synagoge, en herriep opnieuw zijn opvattingen. Hij onderging een vernederend boeteritueel, maar alles was voor hem teveel geworden. Enkele dagen later schoot hij zich een kogel door het hoofd.
Adrie Hoogendoorn 17-02-2010 @ 13:52
Yirmiyahu heb ik meegemaakt als iemand die er naar streefde een overkoepelende organisatie te vormen van het dozijn 'Spinoza societies' dat er bestaat in diverse landen van Japan tot Amerika en daar dan zelf de voorzitter van te worden. Gelukkig is dat onzalige plan faliekant mislukt en alom afgewezen. Spinoza staat dichter bij het anarchisme dan het 'hierarchisme'. Achter dit plan zat ook de opzet om deze 'United Spinoza Societies' dan te vestigen in het Spinoza Institute te Jerusalem. En daarachter zat weer de idee dat het seculiere Israel toch het meest aanspraak kon maken op het binnenhalen van deze prestigieuze trofee. - Je hebt goed aangevoeld, Stan, dat er nogal wat opmerkingen zijn te maken bij het oeuvre van Yovel. Volgens mij a) rammelt zijn 'marranisering' van Spinoza, b) plaatst hij Spinoza te dicht bij de Duitse romantiek en te ver van het Cartesiaans fysicalisme, c) heeft hij te weinig oog voor de politieke bias van Spinoza zelf die niet primair anti-religieus of godsdienst-vijandig mag worden genoemd. Maar hij heeft wel verdiensten voor de bevordering van de Spinoza-studies, onder meer door de opzet van zijn cyclus 'Up to 2000' (einde vorige eeuw). Zijn komst naar Nederland dienst daarom te worden toegejuicht en zou kunnen worden aangegrepen om met hem in discussie te gaan, mits hij zich voldoende verstaanbaar weet te maken. Want daar ontbrak het nog wel eens aan.
Wim Klever 17-02-2010 @ 16:42
@Adrie, dank voor je fraaie samenvatting van Yovels laatste boek voor zover het Spinoza (en Da Costa) betreft. Hoewel de mogelijke betekenis van het marranendom wel enigszins aanspreekt, illustreert jouw samenvatting van zijn verhaal toch het hoge veronderstellingsgehalte ervan. Je blijft bij geschiedenisverhalen (of -wetenschap), waarbij het telkens om steekproeven van EEN gaat, altijd met de moeilijkheid zitten om trends of oorzaken helemaal geloofwaardig te maken. Het tussen-twee-stoelen-verhaal van emigranten e.a. blijkt door verschillende typen mensen telkens weer anders ervaren en verteld te worden. Ik betwijfel dus, vooral daar je bij Spinoza geen enkele reflectie daarover aantreft, of je zijn denken zoveel beter kunt begrijpen vanuit (laat staan vastpinnen) op de maranen-ervaring.
@Wim, ook dank voor je bijdrage. Ik had aanvankelijk in mijn blog iets over zijn hoofdredacteurschap van de Brill-serie 'Spinoza by 2000', waarin twee delen verschenen zijn. Bij Brill staat nu vermeld: 'Discontinued series'. Ik heb dat weer gewist, omdat ik de achtergrond niet weet en het me zo negatief overkwam, waar het me ook al opviel dat sinds kort het Jerusalem Spinoza Institute niet meer op internet te vinden is - zonder toelichting.
Stan Verdult 17-02-2010 @ 17:35
Stan, de eerste 2 delen 'Spinoza by 2000' verschenen bij Brill en zijn peperduur, de delen 3 en 4 zijn verschenen bij Little Room Press in New York en zijn spotgoedkoop en handelen over Ethica III en IV.
Adrie Hoogendoorn 17-02-2010 @ 20:51