Eric Schliesser sceptisch over het 'Graat-Spinoza'-portret

Vandaag heeft de onder Spinozisten internationaal bekende Spinoza geleerde en sinds september 2015 hoogleraar politieke theorie aan de Afdeling Politicologie van de Universiteit van Amsterdam, op zijn weblog Digressions&Impressions zich gemengd in de discussie over het portret van Barend Graat dat door kunsthandelaar Constant Vecht op de TEFAF werd getoond als voorstellend Spinoza en dat hier in enige blogs werd besproken.

Zijn blog draagt de titel: It may look like Spinoza, but it's (probably) not [Cf.]

Hij eindigt met: « until there is new evidence, I remain skeptical of the claim that Spinoza is being portrayed in the ‘Graat-Spinoza.' »

Hij zou meer ‘documentary evidence’ onder ogen willen krijgen, alvorens het Graat-portret aan Spinoza te linken. Dat zouden we allemaal graag willen, maar dat soort evidentie is er jammer genoeg nog helemaal niet. Hopelijk duikt er nog eens wat op.

 

Schliesser's scepsis is gegrond op vier overwegingen, waarvan de eerste wijst op het feit dat Spinoza gekant was tegen “intellectual celebrities and cults of personality”, maar de vierde en laatste overweging dit weer wat afzwakt: Spinoza was ijdel genoeg om in te stemmen met zo'n portret in opdracht.

Belangrijker lijken zijn twee volgende overwegingen die betrekking hebben op wat er niet en wat er wel op het schilderij te zien is. De tweede overweging gaat over het eerste, n.l. dat het schilderij elke verwijzing naar Spinoza's persoonlijke of intellectuele biografie ontbeert: n.l. geen enkele verwijzing heeft naar zijn lenzen slijpen, noch naar zijn Principia philosophiae cartesianae uit 1663. En vervolgens vind hij wat het schilderij wél toont (figuur met zon en de zuilenpartij en piramide e.d. op de achtergrond) niet kan verwijzen naar het ‘innerlijk licht’ waar het Descartes en Spinoza om ging. Overigens ontkent Schliesser niet dat er neo-Platoonse elementen in Spinoza aangetroffen kunnen worden.

Ik moet toegeven dat zulke attributen als Schliesser mist het schilderij veel duidelijker aan Spinoza zouden linken en twijfel zouden helpen wegnemen. Maar dat veronderstelt dat, als Graat zelf besloot een allegorisch schilderij over ‘de filosoof’ of ‘het zoeken van waarheid’ te willen maken, hij als kunstschilder goed op de hoogte zou zijn met de stand van de contemporaine (cartesiaanse) filosofie. Als schilder viel hij mogelijk eerder terug op het emblemataboek van Cesare Ripa, Iconologia overo descrittione di diverse imagini cavate dall’antichità, & di propria inventione [1603], waarvan in 1644 bij Dirck Pietersz in Amsterdam een Nederlandse vertaling was uitgekomen (cf. dit blog).

Hoe het ook zij, het lijkt mij goed dat er discussie over het schilderij ontstaat, hetgeen wellicht belangrijke aandachtspunten ter tafel brengt. Ik hoop dat de auteur van de enige Graat-monografie, dr. Margreet van der Hut, en de RKD, hun mening over het doek in de openbaarheid brengen. Hopelijk gaat een kwaliteitskrant als NRC-Handelsblad of Trouw of een magazine er een keer aandacht aan besteden. Want áls tenslotte onloochenbaar duidelijk zou worden dát we hier een schilderij van Spinoza hebben, dat geschilderd is bij zijn leven, dan is dat Groot Nieuws. Die erkenning mis ik bij de (nog) sceptische Schliesser.

                                              * * *


Blogs over het Spinoza-schilderij van Barend Graat


17-03-2016: Spinoza op de TEFAF


19-03-2016: Hoe kon Spinoza 'een onbekende man' worden?


19-03-2016: Heeft Spinoza geposeerd voor dit schilderij? Waarom niet?


20-03-2016: Het gaat hier toch in hoge mate van waarschijnlijkheid om Spinoza?


20-03-2016: Spinoza niet zomaar als persoon afgebeeld, maar als filosoof


22-03-2016: Eric Schliesser sceptisch over het 'Graat-Spinoza'-portret


Reacties

Hierbij 2 linken naar de Graat in de hooiberg.
1. een monografisch verkennende studie naar de schilder en zijn werk door Letje Lips
http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=169490

2. http://www.dbnl.org/tekst/houb005groo01_01/houb005groo01_01_0266.php

Deze linken geven echter geen nadere uitsluitsel wie de afgebeelde persoon is; wel leren we meer over Barent Graat en zijn tijd.

Er verschenen inmiddels twee reacties op het blog van Eric Schliesser. Op diens reactie daarop wil ik hier toch even wijzen, daar die niet echt logisch klinkt: "In the post I allow that the Graat Spinoza may well be the source of the Wolffenbuttel Spinoza. It does not follow the sitter is Spinoza."
Wordt er zo ook twijfel gezaaid over het Spinoza-karakter van het Wolffenbütteler portret? Waar gaat dit heen?

Eric Schliesser schreef zojuist een tweede blog over het schilderij, waarvan hij zegt:
“when you look at the 'Graat Spinoza' painting, it's difficult not to think, this is Spinoza.
So, my heart is fully convinced, but my head not.

Vervolgens vergelijkt hij het met de schilderijen van Descartes (door Frans Hals uit 1649), Hobbes (door John Michael Wright), het Wolfenbütteler-Spinozaportret en tenslotte dat van Anna Maria van Schurman (door Jan Lievens, ca 1649) en wijst op de volstrekt verschillende sferen die de omgeving en achtergrond oproepen.

Zijn slotalinea luidt:
By contrast, while the Graat Spinoza (below) has an undeniable resemblance to the Wolfenbüttel-Spinoza, it evokes a very different atmosphere. We are, in fact, far removed from Descartes's Hals. To put it simply, while the portrait fits what we would expect Spinoza to look like, it does not fit what one would expect from a portrait of Spinoza the philosopher alongside Hobbes and Descartes.

Kortom, zijn scepticisme lijkt toegenomen.

http://digressionsnimpressions.typepad.com/digressionsimpressions/2016/03/is-it-really-spinoza-part-ii.html

Stan, er is iets merkwaardigs met de tafel. Op de eerste afbeelding in je blog van 17 mrt is er een normale hoek van het tafelblad zonder medaillon. Op de volgende afbeeldingen in de vervolgblogs bevat de hoek opeens een medaillon: een mannenkop met aan de rand van het medaillon een lauwerkrans. Die kop van Cicero? Rara.

Adrie, na het opruimen van een 15-tal fake-reacties, kwam eindelijk bij jouw echte reactie aan...
Inderdaad lijkt er iets vreemd op de hoek van de tafel. Het is een vervuiling van de afbeelding die niet op het schilderij zelf staat. Ik zal een nieuwere afbeelding die ik ontving, ervoor in de plaats brengen - is meteen ook het irritante stofje verdwenen van de lippen van Spinoza.