Kunnen God en de Idee van God één en hetzelfde ding zijn?

Kortom, gaat Alex Silverman [cf.] waar maken wat hij belooft?

Eergisteren attendeerde Chris Meyns in een tweet op het volgende aangekondigde artikel van

Alex Silverman, The Nature and Scope of Spinoza's "One and the Same" Relation. In: Res Philosophica 94 (forthcoming)

I argue that we should rethink the nature and scope of Spinoza’s “one and the same” relation (E2p7s). Contrary to the standard reading, the nature of this relation is not identity but a union, and its scope includes all idea-object pairs, even God and the idea of God. A crucial reason we should adopt this dual picture is that the idea of God must be one and the same as something found when Nature is conceived under the other attributes. If “one and the same” is interpreted as a relation of identity, this requirement cannot be met. However, maintaining that God and the idea of God are one and the same not only fulfills this requirement, but is also independently motivated. I also briefly consider how the thesis that God and the idea of God are one and the same affords us with positive insights concerning the nature of this relation.
[Cf. Philpapers & Academia.edu]

Op 05-12-2014 had ik al eens een blog, “Een nieuwe lezing van de attributen-definitie?” n.a.v. Silverman’s artikel “Two Meanings of 'Attribute' in Spinoza,” [toen te verschijnen in Archiv für Geschichte der Philosophie], dat hij op zijn account bij academia.edu beschikbaar had gesteld. Daar is het inmiddels alweer van verdwenen.

Goed vind ik uit zijn abstract dat hij de identiteits-interpretatie/these, zoals die door velen gelezen is in E 2/7s onderuit wil halen. Ik ben benieuwd of (neem toch aan dat) hij met een kritische bespreking van deze interpretatie komt (ik zou wel eens willen weten wie daar als eerste mee kwam).

Maar hoe hij gaat onderbouwen dat God én de idee van God (Deus & Idea Dei) één en hetzelfde ding zijn, daar ben ik ook zeer benieuwd naar. In 2/7s heeft Spinoza het over één en hetzelfde ding (una eademque res) zijn van de denkende en de uitgebreide substantie zo ook: Sic etiam modus extensionis et idea illius modi una eademque est res sed duobus modis expressa.

In beide gevallen gaat het dus om het una eademque res zijn van dingen van hetzelfde niveau: n.l. substantie, resp. modi.

Maar dat God (substantie) én de idee van God (een modus immers) una eademque res kunnen vormen, vergt nog wel enige toelichting. Ik zie dus uit naar dit artikel en hoop dat hij het, minstens een poosje, beschikbaar stelt op z’n academia.edu-account. [Ik vrees echter dat hij dat niet doet, anders had het er al wel gestaan].

______________________________

Silverman kondigde dit a.h.w. al aan in zijn dissertatie The Union of Thought and Being in Spinoza die hij in juli 2014 met succes verdedigde bij Michael Della Rocca en o.a Yitzhak Y. Melamed. Hij geeft in zijn CV [cf. ook hier] de volgende

Brief Summary: I defend a new understanding of the relationship between thought and being in Spinoza, according to which each idea in God’s intellect is inseparably united—but not identical—to its object. This at once accounts for the centrality of mental relations in Spinoza’s system while also affording us with a new, compelling explanation of why he cannot be an idealist. To argue for this union of thought and being in Spinoza, I offer a reinterpretation of three of the most important commitments of his ontology: the parallelism doctrine, theory of the mind-body relation, and theory of attributes.

spinoza | 22-02-2017 | 12:04 | Link | Reacties (27)

Reacties

De idee van God is Gods verstand, Gods geest (op niet 'voor zover hij zich uitdrukt' niveau). Het is waar, ben ik bang, dat 'de idee van God' zich tot God verhoudt als de idee van ons lichaam tot het lichaam: ze vormen een eenheid. Het is pijnlijk voor Spinoza dat dit in het geval van God een eenheid is van eenheden van twee verschillende niveaus (God/attribuut, modus). Maar hij is daartoe gedwongen omdat hij 'de idee van God', Gods verstand, niet kan plaatsen op het niveau van het attribuut. Attributen zijn namelijk conceptueel onafhankelijk van elkaar (2P5D), dus er kan geen 'idee van God' zijn op het hoogste niveau (ook niet 'ongeweten' of 'ongezien'). Dan zou er een conceptuele relatie zijn tussen 'idee' en 'God' of tussen een idee en een ander attribuut. We zullen het met deze incongruentie moeten doen.
Het is wel vervelend dat Silverman 'de idee van God' en 'God' nu 'one and the same' noemt, terwijl hij gewoon bedoelt dat ze een eenheid vormen en niet dat ze identiek zijn of hetzelfde 'ding' zijn. Het is trouwens een rare en ongeloofwaardige interpretatie van 'one and the same'. Het wordt pas echt pijnlijk als we moeten uitleggen dat 'God' en 'de idee van God' een en hetzelfde ding zijn op twee manieren uitgedrukt (zoals dat bij de menselijke geest en het menselijk lichaam is)

Ik denk dat Silverman dus helemaal niet met iets nieuws komt. Dat een lichaam en de idee van het lichaam onafscheidelijk met elkaar zijn verbonden is niks nieuws. 'Nieuw' is dat hij dit de betekenis van 'one and the same' noemt. Dat een lichaam en de idee van het lichaam 'one and the same' zijn, betekent bij hem dat ze een onverbrekelijke eenheid vormen. Een rare en willekeurige betekenisgeving van deze uitdrukking.
Consequent en niet vaak gehoord is dat hij die vereniging ook toepast op God en de idee van God. Maar als hij gaat zeggen dat God en de idee van God 'one and the same' zijn, dan betekent dat bij hem dus niets anders dan dat hij zegt dat ze onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden.

In het Latijn van 2/7s staat duidelijk "una eademque est substantia" en bij de modi "una eademque est res." Dat substantia resp. res kan niet zomaar weggelaten worden om dan te spreken van "Spinoza’s “one and the same” relation." Ik heb in mijn behandeling dat 'res' weer ingevoerd.
Ja, God en zijn modi (dus ook God en de idea Dei) zijn "onlosmakelijk met elkaar verbonden," maar niet omdat dát in 2/7s te lezen zou zijn.

De onlosmakelijke verbinding tussen God en de idee van God is een andere dan die tussen God en alle modi. Silverman stelt dat de verbinding tussen God en de idee van God vergelijkbaar is met de verbinding tussen een lichaam en de idee van het lichaam. En ik ben het met hem eens. Dat is niet te lezen in 2/7s maar in het begrip 'idee van God'.

Henk, over het begrip 'idee van God' en wat daarin vervat of daaruit af te leiden is, kunnen wij maar beter geen debat aangaan. Een probleem dat ik ervaar bij de vergelijking "dat de verbinding tussen God en de idee van God vergelijkbaar is met de verbinding tussen een lichaam en de idee van het lichaam," is dat God daarmee als iets als een lichaam wordt gezien. Maar (1'Def6) "Per Deum intelligo ens absolute infinitum hoc est substantiam constantem infinitis attributis quorum unumquodque aeternam et infinitam essentiam exprimit" - moeilijk lijkt me om daar de relatie lichaam-geest (=idee van het lichaam) op toe te passen. Dan krijg je te maken (zoals jij in je eerste reactie begon) met "de geest (=idee) van God" ofwel zijn verstand. Hoe kan Spinoza dan volhouden dat Gods verstand niet tot zijn essentie behoort. Hieraan kun je m.i. zien dat Spinoza het niet ermee eens zou zijn om de verbinding tussen God en de idee van God als vergelijkbaar te zien met de verbinding tussen een lichaam en de idee van het lichaam. [Het krijgt iets weg van: de God van Spinoza toch een soort op ons lijkende persoon te maken].

God wordt hierin niet als 'zoiets als een lichaam' gezien. Het gaat om de betekenis van 'idee van'. Er zijn ideeën van lichamen, ideeën van ideeën en de idee van God. Gemeenschappelijk kenmerk is dat de 'idee van' verbonden is met dat waarvan ze de idee is. De idee van God is verbonden met God. Dat de twee van verschillend niveau zijn is problematisch, maar het is niet anders bij Spinoza. (De waarschijnlijke reden heb ik in mijn eerste reactie gegeven) Ondanks het niveauverschil spreekt Spinoza rustig van 'Gods oneindige verstand'. Is dat veel anders dan 'Gods geest'?

Wat een eerder punt betreft: ik ben het eens met je kritiek op Silvermans gebruik van de 'one and the same' relatie.

"Gods oneindige verstand' is gevormd in de natura naturata.
We zijn het eens dat hoe dat "een en hetzelfde ding" kan uitmaken met de natura naturans, niet aan 2/7s ontleend kan worden. Ben dus benieuwd hoe Silvermans dat gaat aanpakken (of hij dat net als jij haalt uit het begrip 'idee van God'). Hopelijk krijgen we dat ooit nog te zien.

Spinoza heeft het nergens over "Gods geest", waarom zouden wij dat wel doen?

Ik denk dat Silvermans dat God en de idee van God "een en hetzelfde ding" zijn op dezelfde manier gaat aantonen (maar let wel: 'een en hetzelfde ding' betekent bij Silvermans dat twee verenigd zijn, niet dat ze identiek zijn). Hij schrijft immers:
"and its scope includes all idea-object pairs, even God and the idea of God".
Hij schaart de idee van God en God dus onder idea-object pairs. En een idee is verenigd met haar object.

De vraag voor mij is: is God wel gelijk te stellen aan een object? Ik dacht het niet: hoe kan een "ens absolute infinitum" als een object worden beschouwd - waar zijn de grenzen, de afbakeningen of bepalingen?

Dan zul je ook wel moeite hebben met 'de idee van God' waar God 'Deus obiectivus' is. Formeel is God object van de idee van God, dat heb je zelf al eerder vastgesteld. Dan gelden gewoon de regels die gelden voor de relatie tussen idee en object.
Overigens denk ik dat 'de idee van God' niet veel meer is dan een theoretisch construct dat Spinoza nodig heeft omdat hij de conceptuele relatie tussen attributen weigert. In 2/7 en 2/7c voegt hij wat uit het attribuut volgt en wat uit de idee van God volgt weer bij elkaar (een beetje ingewikkeld om uit te leggen, in feite door een impliciet axioma) zodat het vanaf dan weer is of de 'geest' van dingen 'gewoon' uit het attribuut Denken volgt.

Beter: vanaf dan volgen 'geest' en 'lichaam' weer parallel uit de attributen Denken en Uitgebreidheid.

Het menselijk inzicht dat alles bestaat uit atomen is het verbindende principe in de Natuur, vooral ook bij Descartes en Spinoza. Die complexe dynamica wordt fysisch (lichamelijk werkend) door Spinoza opgevat. God is de concreet werkende Natuur bij Spinoza. De moleculaire biologie (genetica) en chemie (moderne scheikunde ofwel kwantumdynamica) hebben die 'levende' structuur , de natuurlijke eigenschappen van de werkende materie, in kaart kunnen brengen. Ons tegenwoordige begrip ervan, ons denken, volgt uit die toename van wetenschappelijke kennis over de kenmerken van de atomair werkende natuurlijke dynamica waaruit we zelf bestaan. In de werkende Natuur is en wordt alles lichamelijk samengesteld uit subatomaire verbindingen (overgangen/transformaties). Ook ons huidige natuurkundige denken is daar een uiting van.
Spinoza beschrijft dat zijn in E1 en denken E2 naar wiskundig voorbeeld als een onlosmakelijk causaal natuurlijk principe. Een dynamisch principe wat we slechts op verstandige wijze goed kunnen uitdrukken. Bovennatuurlijke denkwijzen hebben in zijn concept God is de Natuur voor hem afgedaan. We moeten de werkende natuur en daarmee onszelf leren onderzoeken. Want alleen de werkende Natuur geeft dat verstandige inzicht en telt dus vanzelfsprekend voor alles. Intuïtief weten we dat omdat we het herkennen als de deugdelijke kwalitatieve natuurlijke factor die ons constant verder helpt in het dagelijkse leven. Zijn natuurkundig (na)denken of wijsbegeerte, die hij met behulp van de wiskunde uitdrukt, is in zijn BEWUSTZIJN altijd aan ons sociaalmaatschappelijk gedrag (ethisch) gecorreleerd E3/4/5.
In Spinoza zijn tijd was het godsbegrip, en ook nu nog, onderwerp van geloofsstrijd, van denkwijzen die niet met de verbeterde wetenschappelijke inzichten overeenstemden. Ze stond er los van of was er in conflict mee. Het aanvaarden van wetenschappelijke inzichten en natuurlijke verklaringen voor ons denken en zijn is verstandelijk nog steeds geen algemeen goed, want het is niet makkelijk.

Henk,
De 'de idee van God' zien als een theoretisch construct dat Spinoza nodig heeft om de conceptuele relatie tussen attributen te schetsen is een elegante zienswijze. (Elegant als manier om te kijken wat zo’n zienswijze oplevert, niet om te zeggen dat dit nu de enige ware omschrijving is.)

Bas,
Jij gaat graag in op wetenschap en het verband met ons handelen. Maar de complexiteit van atomen en kwantummechanica heeft geen verband met ons ethisch handelen, de micro- en macrowereld volgen elk hun eigen logica. Het is slordig denken die twee direct te verbinden. Zo heeft bijvoorbeeld een rommelige kinderkamer niets te maken met entropie maar meer met opvoeding.
Wetenschappelijke kennis van de atomaire wereld is zeker belangrijk maar leert ons, spijtig genoeg, niets om in Spinoza’s Blijheid te Handelen. Handelen volgt nooit uit ‘verbeterde wetenschappelijke inzichten’ omdat Spinoza’s adequate kennis meer is dan wetenschappelijke kennis.
Als dat wel zo was dan zijn alle Nobelprijswinnaars spinozisten, wat te betwijfelen is

Ed,

Handelen OP ZICH volgt natuurlijk niet uit verbeterde wetenschappelijke inzichten. Dat schreef ik ook niet. Dat is een omkering die jij er van maakt. Adequate handelingen volgt vaak wel uit wetenschappelijke inzicht en ervaring; ook al worden die inzichten soms misbruikt. (En dus niet nooit wat jij er van maakt.) Daarom is die kennis ook niet zo eenvoudig te verwerven of gemakkelijk voorhanden. Overigens het leren opruimen van een kinderkamer kost meer energie dan het rommel maken, want dat eerste moet je aanleren. Daar is nadenken voor nodig. een bewustzijn voor je wat je gedaan hebt en wat je gaat doen op de boel weer in orde te maken. We weten dat uit ervaring intuïtief al. Ed ik schreef juist dat de adequate kennis voor Spinoza gecorreleerd is aan beter dagelijks sociaal-maatschappelijk handelen en dus meer is dan een wetenschappelijk bewezen verklaring waarmee je de Nobelprijs wint. Bij Spinoza is ethisch gedrag iets dat uit (na)denken, uit verworven wijsheid en begrip volgt. Slordig om zo met mijn woorden om te gaan.

Henk,
Je geeft me de indruk dat je 'object' twee dingen laat betekenen: zowel 1) het ding zoals het aan het verstand is 'voorgeworpen' (objicere) en in het verstand is (de scholastieke betekenis, zoals ook Descartes en Spinoza hanteerden) en ook 2) het ding zoals het buiten het verstand in de werkelijkheid is (en dat sinds Kant 'object' wordt genoemd).
Als je schrijft "Formeel is God object van de idee van God" dan gaat het om God zoals hij in het oneindige verstand voorkomt en waarvan de idea Dei de idee is. Dan gaat het niet over God formaliter, zoals hij in de realiteit werkelijk - zeg "object" of "Ding an sich" - is.

Als je @ 16:38 schrijft: "De idee van God is verbonden met God" dien je dat m.i. te lezen als "De idee van God is verbonden met God voor zover hij object van het goddelijk verstand is." Als 2/3 stelt "In God bestaat noodzakelijkerwijs een idee van zijn wezen etc." dan blijven we op het niveau van de natura naturata en springen we niet naar de natura naturans; ik bedoel daarmee: de idee van God is niet verbonden met God zoals hij in werkelijkheid is, maar zoals hij in het oneindige verstand objectief gekend is.

Met wat je daarna schrijft over "dat de idee van God' niet veel meer is dan een theoretisch construct" om de verworpen conceptuele relatie tussen attributen te overbruggen of alsnog 'bij elkaar te brengen", kom je dicht in de buurt van de positie die ik eerder innam en die jij zo fel bestreed. Die discussie hoeven we niet te heropenen, maar die speelt in de reacties op dit blog wel mee, zoveel is duidelijk.

Bas,
Bedankt voor je reactie maar wijzer wordt ik niet.

“Handelen op zich volgt natuurlijk niet uit verbeterde wetenschappelijke inzichten.”
Maar
“Adequate handelingen volgt vaak wel uit wetenschappelijke inzicht en ervaring.”
Tja… vaak wel maar niet altijd.

Dus maakt kennis van kwantummechanica – wat niet voor de meeste mensen is weggelegd – blijkbaar niets uit.
Waarom schrijf je er dan over? Heel je begin gaat over atomen, complexe dynamica, moleculaire biologie, genetica, chemie, kwantumdynamica, atomaire dynamica, subatomaire verbindingen …

Toch vervolg je met “… alleen de werkende Natuur geeft dat verstandige inzicht en telt dus vanzelfsprekend voor alles.”
Dan wordt het toch weer “en telt dus voor alles”?

En nu antwoord je dat het toch niet voor alles telt.
Want “adequate kennis is voor Spinoza gecorreleerd aan beter dagelijks sociaal-maatschappelijk handelen en dus meer dan een wetenschappelijk bewezen verklaring waarmee je de Nobelprijs wint.”

Dat heb ik door, daarom antwoordde ik je.
Dat bij Spinoza ethisch gedrag volgt uit adequaat begrijpen legt hij inderdaad uit. Maar jouw atomaire kwantumdit en kwantumdat hebben we daar niet voor nodig.

Maar als het jouw insteek is om Spinoza te begrijpen is dat okee.

Stan,
Ik gebruik 'object' zoals Spinoza de term gebruikt in 2/13, dat is het object 'formaliter' in zijn bijzondere relatie tot een idee. Het formele lichaam wordt 'object' genoemd in zijn bijzondere relatie van de vereniging met een idee. Zo gaat het in 'de idee van God' ook om God 'formaliter' die object is van een idee. Waarom zou 'de idee van God' (Deus obiectivus) ineens heel iets anders betekenen dan 'de idee van het lichaam'?
Bij jou: Jouw object "God in het oneindige verstand" is de idee van God 'formaliter'. Dat is al 'de idee van God'. Daar ga jij dan nog een keer de idee van nemen.

Ik weet haast wel zeker dat, als jij zo'n positie eerder hebt ingenomen, wat ik me niet kan herinneren, ik die niet fel bestreden kan hebben.

Ed,

Het telt voor alles omdat de Natuur en wij we immers bestaan uit stoffelijke verbindingen en leven en werken van moleculaire brandstof. Ook in ons dagelijks leven en handelen worden we er door gevoed. Kennis van van de werking van de stoffelijke natuur is dan een must. Je kunt dat niet bagatelliseren met kwantumdit en dat of afdoen met de dooddoener "als het jouw insteek is om Spinoza te begrijpen is dat okee".
Spinoza zelf maakt die verbinding met de chemie van de natuur ook al geeft hij toe, dat hij met zijn summiere weergave van de fysica in woorden tekortschiet. Maar met de werkende natuur als uitgangspunt heeft het voornemen om de mensen te bevrijden van bijgeloof en onwetendheid. Hij is de alchemie in zijn tijd voorbij. Het scheikundig inzicht stond nog in de kinderschoenen, evenals het medisch inzicht. Toch geeft hij in zijn Ethica met redelijk en verstandig gedrag overtuigend aan, dat er noodwendig natuurlijk verbanden in ons werken, wat in zijn tijd nog los van elkaar functionerend als geestelijk of lichamelijk werd opgevat. De wiskundige structuur van zijn natuurwetmatige betoog onderstreept dat oorzaak en gevolg verband.

Henk,
Wat het eerste deel van je reactie betreft: duidelijk en ik ben akkoord. Spinoza zelf gebruikt object in twee betekenissen (hij maakt het ons niet gemakkelijk).
Wat je op het eind zegt, laat ik rusten.

Bas,
Ik bagatelliseer niet maar wij allen hebben onze eigen insteek met Spinoza, zie de soms verhitte discussies op deze site.
Alleen vind ik jou premissen niet boeiend en voor mijn begrip van het adequate niet de belangrijkste. Laat me mijn insteek even geven.

Adequate kennis (of begrijpen) is niet de kennis ‘op zich’ over iets (bvb water als H2O omschrijven), dat is correct. Het is mijn verhouding met die kennis. Ik herhaal, mijn ratio/affectione verhouding met die kennis. Daarom hebben we via de gemeenschappelijke begrippen een betrokken kennis die vervolgens aandoening wordt. Anders heeft kennis geen kracht, dan blijft ze niet-adequaat en louter on-betrokken abstract.
Ik hoef zelfs geen enkele wetenschappelijke kennis te hebben om bijzondere dingen adequaat te begrijpen. Een ongeletterde middeleeuwse landbouwer kon een adequaat begrijpen opbouwen via de ingeboren ware idee. Ook hij kan in zijn denken een verhouding aangaan met zijn weten en daardoor tot adequaat inzicht komen.
Maar heb geen schrik, Stan vindt mijn visie even vreemd als de jouwe hoor. Alleen moet ik geen theoretisch ‘correcte’ versie van ‘Spinoza’ geven maar zijn geschriften in mijn leven integreren.

Als Spinoza voor jou op die meer wetenschappelijke manier iets betekent is dat okee, discussiëren daarover ga ik niet doen.

Ed,

Ik weet niet wat je met aangeboren idee bedoelt.
Natuurlijk als verworven kennis in het dagelijkse leven niet werkt hebben we het over kennis van zaken die niet overdraagbaar tellen en dus niet zinvol en begrijpelijk communiceerbaar zijn. M.a.w. we hebben het dan niet over kennisleer. Zonder dat lijkt me verdere discussie m.b.t. Spinoza en weinig zin hebben, want zogenaamde aangeboren ideeën zijn me te vaag. Juist Spinoza wilde die vaagheid in de voorstelling van zaken, onze percepties, met objectievere onderzoekende methodes vermijden. Kenmerkend is daarbij het gebruik van wiskunde en bewijstrant in zijn brieven aan Hudde en brief 32 aan Oldenburg van eind 1665 waarin zijn kennis micro en macro conceptueel vorm gegeven wordt.

Bas,
Zie voor 'aangeboren kracht' (dat is de juistere omschrijving van mijn aangeboren idee) die tot ware ideeën leidt de 'Verhandeling ter verbetering van het verstand'.

Ed,

Het is voor mij duidelijk dat hij in de Tie een natuurlijke kennisleer beschrijft volgens vaste regels (wetten) hanteert om tot de studie van de bijzondere dingen over te gaan en proeven wil doen om de bijzondere dingen beter te kunnen definiëren, die ons in staat stellen om onze zintuigen beter te gebruiken en de werking daarvan naar haar innerlijke natuur te begrijpen: het reflexief werkende denken of de werking van het verstand, haar eigenschappen en vermogens waarmee ze kennis vormt. Dan hebben we een weg waaruit we ook onze gedachten kunnen afleiden en een weg waarlangs ook ons verstand zal kunnen voortschrijden naar de bestendige dingen. Onze denkende natuur vormt daarmee kennis van de dingen, voorzover althans het verstandelijk denkvermogen reikt, daar men wel rekening moet houden met zijn krachten (eigenschappen als deel van de Natuur). Het gaat hem er om eerst de werkwijze van het verstand te begrijpen met betrekking tot het vormen van ware voorstellingen die hun object beter uitdrukken, alvorens de overige zaken zoals liefde, blijdschap aandoeningen te kunnen begrijpen. Dit geschrift gaat over zijn methodisch programma dat hij met medestanders en vriendenkring wil uitvoeren. Zijn filosofie verwoord in de KV en Ethica zijn daar het eindresultaat van.

Henk,
Nog even voor de duidelijkheid: met 'akkoord' @ 25-02-2017 @ 17:21 bedoelde ik niet dat ik het ermee eens ben dat 2/13 hier van toepassing kan zijn. Het niveauverschil (substantie-modus) kan niet zomaar eenvoudig worden genegeerd zodat gezegd kan worden dat God en de Idee van God samen een eenheid {één ding)vormen. Jij meent @ 3-02-2017 @ 02:19 "We zullen het met deze incongruentie moeten doen." Hoe "pijnlijk voor Spinoza" ook. Je vindt bij Spinoza geen uitspraak die hem hierin mee zou doen gaan. Integendeel, hij verzet zich tegen elke toepassing van menselijke logica op God. En zou het dus niet eens zijn met de uitkomst dat God op het niveau van essentie (als natura naturans) verstand zou hebben.
Laten we het bij dit verschil van inzicht maar houden.

Ik zeg niet dat God verstand zou hebben op het niveau van Gods essentie. Spinoza is daar duidelijk over. Anderzijds spreekt hij wel over Gods verstand. Spinoza is gedwongen een kromme figuur te maken om de reden die ik al heb genoemd.
Anderzijds is Spinoza in het algemeen zeer precies en consistent in zijn formuleringen. In ´de idee van ...´is de object van de idee verenigd met de idee. Daarop maakt hij voor God geen uitzondering.

Daar Bas Beekhuizen zijn moeilijk te volgen reacties blijft ingeven, heb ik de reactiemogelijkheid maar gesloten (en zijn laatste reactie onzichtbaar gemaakt) - het onderwerp was m.i. voldoende van alle kanten bekeken...

BdSpinoza

over

Kunnen God en de Idee van God één en hetzelfde ding zijn?

Reacties

Zoeken op dit weblog

Laatste reacties

Spinoza-boeken van Adrie Hoogendoorn verkrijgbaar

Categorieën

Links

Inleidingen in Spinoza's filosofie

"Spinoza's 259 stellingen" van Jan Knol blijft - ook na zijn overlijden - te koop!

Maand archief