Waar blijft de internationale institutionalisering van het Spinozisme?
Al maar meer krijg ik het besef: het gaat niet goed met het Spinozisme. Dat het Spinozisme niet in een florissante bloei verkeert als het geval zou kúnnen zijn.
O, ik weet het: dit is niet de manier waarop een echte Spinozist kan spreken. “De dingen hadden door God op geen andere wijze en in geen andere ordening kunnen worden voortgebracht dan zij zijn voortgebracht.” [E1/33). Maar toch, wij als medewerkers van God zouden een poging kunnen wagen, hoewel dit een zeer onspinozistische paradoxale gedachte is: als het Spinozisme niet méér in bloei staat dan het doet dan heeft het niet anders kunnen zijn. Maar dat klinkt weer zo pessimistisch dat ook dat niet als de juiste Spinozistische formulering kan worden beschouwd. Schrijvend aan de TTP moet Spinoza toch ook gemeend hebben dat hij aan een verandering in de maatschappij kon bijdragen. Verbetering van een situatie moet dus mogelijk zijn. Komaan dan: over de brug met wat ik mis.
Een International Spinoza Center
Er gebeurt van alles aan onderzoek, conferenties en scholingsactiviteiten.
Maar zo hap snap.
Wat ik mis is een sterk internationaal coördinatie- en stimuleringscentrum: een actieve internationaal samengestelde groep van deskundigen in (aspecten van) het Spinozisme; breed samengesteld zodat alle takken van sport erin vertegenwoordigd zijn. De hoofdopzet zou zijn: het bevorderen en zo enigszins mogelijk op elkaar afstemmen van zowel de bestudering van het Spinozisme in z’n historisch perspectief, als het – vanuit systematisch/inhoudelijk perspectief - leggen van verbanden naar hedendaagse thematieken en moderne vormen van denken. Zodat systematischer gewezen wordt op de vruchtbaarheid van de invalshoek van Spinoza. Het waar nodig vertalen van Spinoza’s zienswijze en aanpak naar hedendaagse problematieken.
Aan het International Spinoza Center zou de verantwoordelijkheid kunnen worden overgedragen voor de wetenschappelijk kritische uitgave van de werken van Spinoza.
Tijdschrift
Er was het Chronicon Spinozanum (5 delen), er
was (met wat meer delen) de Studia Spinozana, er was korte tijd The Spinoza Quarterly van het Amerikaanse Spinoza Institute en er waren
de Cahiers Spinoza. Ze zijn niet meer
en er is intussen al vele jaren niet een dergelijk tijdschrift meer.
Het International Spinoza Center zou een internationaal Wetenschappelijk
tijdschrift Spinoza, Spinozism &
Spinozana kunnen uitgeven door ofwel zelf als uitgever ervan op te treden,
ofwel de auspiciën te nemen van een door een gerenommeerde wetenschappelijk
uitgever uitgegeven periodiek. In ieder geval draagt het Spinoza Center de
verantwoordelijkheid voor de benoeming van een overigens verder onafhankelijke
redactie.
Tweejaarlijkse conferentie
In ieder geval bundelt en coördineert waar mogelijk het International Spinoza
Center alle informatie over Symposia en conferenties over Spinoza studies.
Daarnaast zou het tweejaarlijks een groot, deels wetenschappelijk, deels
publieksgerichte meerdaagse conferentie kunnen (doen) organiseren – wisselend
op een beperkt aantal aan te wijzen locaties. Daarvoor wordt door het
Spinozacentrum telkens direct na afloop van een conferentie een nieuwe
voorbereidingscommissie voor de volgende benoemd, waarin vertegenwoordigers van
de (meestal wetenschappelijke) instelling die tekent voor de locatie en
praktische organisatie. De contacten daarvoor zijn dus reeds langer tevoren
gelegd.
Die voorbereidingscommissie draagt zorg voor de (supervisie van de) organisatie
van de conferentie en fungeert (samen met een delegatie van de redactie van de
hierna te noemen reeks) als redactie van de conferentie-uitgave in boekvorm in
de hierna te noemen reeks van uitgaven, zo mogelijk binnen twee jaar na afloop.
Het is niet de opzet om initiatieven en het elan van elders (Cern, Univ. Van Parijs, Yale e.a.) weg te dringen, maar er zou wel onderhandeld kunnen worden om de conferentie-uitgaven in de reeks van het Spinoza Centrum opgenomen te kunnen krijgen. Waarbij kwaliteitstandaarden van de centrale redactie uiteraard overeind blijven.
Reeks monografieën
Er was de – overigens zeer tijdelijke -reeks Philosophia Spinozae Perennis, maar die was te beperkt van opzet en
is niet meer. De Duitse Spinoza Gesellschaft heeft i.s.m. de zusterorganisaties
Schriften der Spinoza-Gesellschaft
bij het Verlag Königshausen & Neumann, De VHS heeft haar reeks Mededelingen, een Braziliaanse
Spinoza-studiegemeenschap geeft Revista
Conatus uit. Ook Japan heeft zijn periodiek. Dit kan allemaal zo blijven,
maar deels wellicht worden ingebracht in een internationaal
samenwerkingsverband.
Het International Spinoza Center draagt dan de verantwoordelijkheid voor de onder haar auspiciën uit te geven reeks van gedegen wetenschappelijke studies, monografieën op het terrein van Spinoza, Spinozism & Spinozana. Dit bij een gerenommeerde uitgever als b.v. Brill, Springer, OUP e.d. (zo mogelijk dezelfde als waarbij het tijdschrift wordt uitgegeven). Maar bedongen zou wel moeten worden dat de verkoopprijs voor individuele consumenten beduidend lager komt te liggen dan nu gewoon is. Dat kan wellicht bereikt worden door de uitgeversverantwoordelijkheid geheel te dragen en uitgeversexpertise en uitvoeringsarbeid in te kopen.
Een voorbeeld: The Historical Materialism Book Series, bij Brill uitgegeven [cf.]
The Historical Materialism Book Series is a major publishing initiative of the radical left. The capitalist crisis of the twenty-first century has been met by a resurgence of interest in critical Marxist theory. At the same time, the publishing institutions committed to Marxism have contracted markedly since the high point of the 1970s. The Historical Materialism Book Series is dedicated to addressing this situation by making available important works of Marxist theory. The aim of the series is to publish important theoretical contributions as the basis for vigorous intellectual debate and exchange on the left. We are convinced that a project of this kind can make an important contribution to the revitalisation of critical politics and intellectual culture.
The peer-reviewed series publishes original monographs, translated texts and reprints of ‘classics’ across the bounds of academic disciplinary agendas, and across the divisions of the left. The series is particularly concerned to encourage the internationalisation of Marxist debate, and aims to translate significant studies from beyond the English speaking world. We have previously published important studies of Marxist thinkers, key collections of sources from the socialist movement, works of philosophy, history and literary criticism, as well as political and economic studies. Future publication plans include texts in the fields of cultural and aesthetic theory, sociology and geography.
Editorial Board: Sébastien Budgen (Paris), Steve Edwards (London), Juan Grigera (London), Marcel van der Linden (Amsterdam), Peter Thomas (London)
In sept. 2002 verscheen het eerste boek. De reeks had een aanlooptijd nodig, maar de laatste jaren zit er flink schot in zoals onderstaand grafiekje laat zien
Nu gaat de vergelijking van marxisme en spinozisme, gezien de interesse in de wereld én het aantal scholars dat zich ermee bezig houdt, niet helemaal op. Duidelijk is, hoewel velen dat na de val van de muur en de instorting van de Sovjet Unie niet hadden verwacht: de studie van het historisch materialisme leeft.
Zo zou het Spinozisme ook iets meer kunnen gaan leven, toch?
_ _ _
Alvast een eerste reactie:
Ach, Verdult met je simpele Spinoza-blogje in het Nederlands, waar bemoei je je mee. Wil je je de autoriteit van een Gebhardt of Meijer aanmeten die in de twintiger jaren de Societas Spinozana oprichtten?
Reacties
Stan, je hebt er goed over nagedacht gezien je uitgewerkte programma, het zijn al bijna statuten. Maar, om eerlijk te zijn, ik vind het iets te centralistisch en te mondiaal. Ik ben nog niet zover. Ik zie meer iets in Europees verband, ook al als tegenhanger tegen Amerika (VS) dat zich superieur voelt op Spinozagebied. Of als we al eens beginnen in Nederland? Daar kan wat centralisatie geen kwaad.
henk keizer 21-08-2015 @ 21:15
En dan moet ik ineens denken aan wat Wiep van Bunge eens zei: Spinoza is hot, maar er zijn in Nederland misschien maar vijf mensen die zich intensief met hem bezighouden (hij bedoelde ongetwijfeld academici)
henk keizer 21-08-2015 @ 21:26
In het begin van de tachtiger jaren, toen we plannen maakten voor STUDIA SPINOZANA, kwam Yirmiyahu Yovel met een gelijksoortig plan als hier beschreven, op de proppen, waarop hij uiterst felle kritiek kreeg van de ongekroonde koningin van de Spinozisten, Emilia Giancotti-Boscharini. Zij betoogde dat de Spinoza studie het beste gediend is met losse werkverbanden en spontane initiatieven voor congressen en publikaties naargelang daar nu hier dan daar behoefte aan was. Ik herinner mij haar uitspraak dat er verwantschap is tussen Spinoza en anarchie. Zij verzette zich ook tegen het plan van Manfred Walther om alleen artikelen in Frans, Duits of Engels op te nemen. Zij wilde perse ook Italiaans en Spaans toelaten. Yovel's idee voor een centraal internationaal Spinoza instituut in Jeruzalem kreeg de wind geheel van voren.
Na vorig jaar ook nog kennis gemaakt te hebben met het zeer bloeiende Spinoza-leven in Brazilië en de Zuid-Amerikaanse maar toch ook internationale Colloquia ben ik van mening dat institutionalisering overbodig is en zelfs negatieve effecten kan hebben. Daarbij komt dat de communicatie tussen scholars nu al vaak via facebook verloopt met wel 10 tot 20 reacties over en weer.
Wim Klever 21-08-2015 @ 21:38
Ik bedoelde met een instituut een toevoeging, niet een vervanging van wat er al is - ook niet per se een overkoepeling, maar een punt van coördinatie en bundeling van informatie.
Vervangt Facebook een gedegen Spinoza-tijdschrift? Gaan we alles van het anarchistische internet verwachten?
In Nederland beginnen? Wie dan? Ik zie het hier niet gebeuren.
Ik hoop dat een aantal jonge, vitale Spinoza scholars met organisatievermogen die elkaar op allerlei conferenties in de wereld tegenkomen dat initiatief een keer nemen. Ik hoop het nog mee te mogen maken. Verwacht dat - net als in de vorige eeuw - ergens in de twintiger jaren, als het besef doordringt dat in 2027 Spinoza 350 jaar geleden overleed en in 2032 400 jaar geleden geboren werd zo'n initiatief mogelijk komt, Het vraagt dus nog vijf jaar of iets langer geduld. Dan komt er een nieuwe en wellicht langer blijvende Spinoza-hausse.
Stan Verdult 21-08-2015 @ 22:34
Zij mag dan de ongekroonde koningin van de Spinozisten zijn geweest, maar het is toch wel opmerkelijk dat Emilia Giancotti Boscherini (1930 - 1992) nog nergens op internet een behoorlijke pagina heeft gekregen.
Stan Verdult 21-08-2015 @ 22:42
"In Nederland beginnen? Wie dan?" Een retorische vraag blijkbaar. Het is misschien aardig om uit te zoeken, en wellicht levert het nuttige informatie op, wie in Nederland of Vlaanderen de laatste vijf of tien jaar over Spinoza hebben gepubliceerd. En in welke tijdschriften.
henk keizer 22-08-2015 @ 11:38
Goed idee, Henk, maar wie gaat dat doen? Dat is de vraag. Ik niet. Dit is geen "vrijwilligerswerk" meer, maar een wetenschappelijke baan: een project waarvoor bij NWO subsidie kan worden aangevraagd (zoals voor The Spinoza Web, waar je al zo lang niets meer van hoort). Dit soort werk laat ik toch echt aan vitalere jongeren over - ooit zal iemand bij een filosofische faculteit een van deze draden oppakken, verwacht ik, hoop ik toch.
Stan Verdult 22-08-2015 @ 14:18
Ik heb eens snel gekeken op het internet of een dergelijk internationaal centrum voor andere grote filosofen wel bestaat. Voor Hume (Hume Society), Nietzsche (Friedrich Nietzsche Foundation), Kant (Kant Society) lijkt dit wel het geval. Waarom voor Spinoza niet? Misschien omdat de scholars te verdeeld zijn in hun interpretaties van Spinoza om mekaar te kunnen vinden in één centrum? Of omdat bestaande verenigingen (in Nederland) te weinig internationale ambitie hebben? Of omdat Spinoza niet populair genoeg is in academische kringen?
Mark Behets 22-08-2015 @ 19:15
Goedzo, Mark, prima ondersteuning. Verder heb je o.a. The Charles S. Peirce Society, The John Dewey Society, The William James Society, Die Internationale Ludwig Wittgenstein Gesellschaft, The Bertrand Russell Society en ga zo maar door. Spinozisten blijven ver achter. De vraag waaraan dat ligt? Daarover kunnen we speculeren, maar er zou ook een serieus onderzoek naar gedaan kunnen worden.
Stan Verdult 22-08-2015 @ 23:21
"... Maar toch, wij als medewerkers van God zouden een poging kunnen wagen, hoewel dit een zeer onspinozistische paradoxale gedachte is ... Schrijvend aan de TTP moet Spinoza toch ook gemeend hebben dat hij aan een verandering in de maatschappij kon bijdragen."
Stan, ik vond het zo'n leuke opening. Juist daarvoor las ik door een artikel van Dr. W. Meijer over een boek van Hoffding: Spinoza's Ethica. Daarin viel mij op dat Meijer uit aantekening 34 van Spinoza bij de TTP citeert: "Wie God kent, kan hem niet dienen, maar wie hem dient, kent hem niet". In die uitspraak, zegt Meijer, is Spinoza's religieus-filosofisch standpunt te vinden.
Te vinden op p 307 van het Cronicum Spinozanum, Tomus Primus van het Hagae Comitis Curis Societatis Spinozanae, MCMXXI (p324 van het document). Het boek van Hoffding was in het Deensch, de bespreking in het Nederlandsch. Dat mag ik toch een International Spinoza Center noemen, in een nieuwe bloeivorm.
Ik heb het artikel zojuist kunnen vinden en lezen dank zij jouw speurtocht en de download van een DjVu viewer. Dus ik ben (als relatieve leek) dankjeblij met de beschikbare mogelijkheden. Misschien is de spreiding en communicatie meer belangrijk dan het wetenschappelijk gezag dan van een instituut uitgaat.
De aantekening van Meijer heb ik gezocht in de TTP vertaling van F. Akkerman, 1997, Adnotatio 34. Zo te zien gaat het om de volgende zin: "Onder leiding van de rede kunnen wij dus God wel liefhebben maar hem niet gehoorzamen, aangezien wij de goddelijke rechtsregels, zolang wij hun oorzaak niet kennen, niet als goddelijk kunnen aanvaarden....".
Zonder de brontekst (Latijn) te hebben gelezen, komt het mij voor dat 'dienen' een beter woord is dan 'gehoorzamen'. Maar zelfs dan vind ik de snedige zin van Meijer uit 1921 niet terug bij Akkerman.
Wim Goris 23-08-2015 @ 00:22
Ik ben bang Mark dat het de laatste reden is die je geeft. In Nederland is Spinoza academisch zo dood als een pier. De Italiaan Sangiacomo is naar Groningen gehaald om de zaak wat leven in te blazen. In het Tijdschrift voor Filosofie verschenen in de laatste tien jaar, inclusief in het themanummer over Spinoza, drie inhoudelijke artikelen van Nederlanders of Vlamingen over Spinoza: twee van oud-gedienden De Dijn en Van Bunge en een van Arnold Burms (KU Leuven), die alleen bij gelegenheid van het themanummer over Spinoza schreef. Van het ANTW kon ik alleen de laatste drie jaargangen bekijken: geen enkel artikel over Spinoza. Nederland heeft natuurlijk geen tijdschrift voor historische filosofie. In de Britisch Journal for the History of Philosophy verscheen de laatste tien jaar, m.u.v. een artikel van mijzelf in 2012, geen enkel artikel van een Nederlandse of Vlaamse wetenschapper over Spinoza. Van Bunge had dus wel gelijk.
henk keizer 23-08-2015 @ 08:57
In Intellectual History Review verschenen de laatste tien jaar zo'n acht artikelen over Spinoza van Nederlanders en Vlamingen. Dat is toch iets. In Nederland kennen we wel de Tijdschriften De Zeventiende Eeuw, De Achttiende Eeuw en De Negentiende Eeuw, maar daarin speelt Spinoza slechts een bescheiden rol. In geen van deze periodieken heb ik tot heden een recensie van het Spinoza-boek van Henri Krop kunnen ontwaren. Ook dat zegt wel iets, dunkt me.
Stan Verdult 23-08-2015 @ 11:02
@ Wim Goris
Leuk hoe je door mij bent gaan speuren en lezen.
Ik vlei me met de gedachte uit wat je schrijft in je reactie, dat je mij met dit blog al enigszins een stukje van het informatie- en communicatie-gat laat opvullen. Dank voor dat compliment (als je het zo bedoelde).
Overigens moet ik je teleurstellen: de Adnotatio XXXIV bij de TTP spreekt toch echt van obedire (gehoorzamen) en niet van servire (dienen). De laatste zin luidt in Spinoza’s Latijn: “Ex rationis igitur ductu Deum quidem amare, sed non obedire ei possumus, quandoquidem nec jura divina, quamdiu eorum causam ignoramus, ut divina amplecti, nec Deum jura ut principem constituentem concipere ratione possumus.” Voor de vertaling heb je Akkermans.
Stan Verdult 23-08-2015 @ 11:24
Je hebt gelijk Stan, dat tijdschrift had ik er bij moeten betrekken, het maakt het iets draaglijker.
We mogen ons wel afvragen in hoeverre het aan Spinoza's filosofie zelf of aan de vormgeving ervan ligt dat Spinoza 'niet populair genoeg is in academische kringen' om met Mark te spreken (hij stelt het als vraag). Want dat mogen we toch wel vaststellen?
henk keizer 23-08-2015 @ 12:34
Om op jouw vraag te reageren Henk: akkoord dat Spinoza niet zo populair is in academische kringen in Nederland en Vlaanderen, maar op wereldvlak weet ik het zo niet. Ik sta versteld over het aantal wetenschappelijke artikels en doctoraatsthesissen waar Stan steeds opnieuw mee komt aandraven. Is het toch niet eerder het gebrek aan gezamenlijk project van de bestaande scholars? En is de dieperliggende oorzaak daarvan niet de zeer verschillende interpretaties die Spinoza's teksten nu eenmaal toelaten? Om een voorbeeld te noemen: De Dijn en Vermeersch in Vlaanderen, beide bewonderaars van Spinoza, vinden bij Spinoza steun voor een totaal tegengestelde visie op religie, en kunnen samen niet door één deur... Maar Stan heeft gelijk, dit is niet meer dan speculatie en zou eens wetenschappelijk kunnen onderzocht worden.
Mark Behets 24-08-2015 @ 21:24
Het anarchistische internet met FB als voortreffelijk communicatie-medium tussen vakgenoten heeft de toekomst en maakt (logge) instituten tot nutteloze prehistorie.
Wim Klever 25-08-2015 @ 09:45
Het opmerkelijke is dat die instituties er wel zijn geweest. Zie bijvoorbeeld in het blog over het henteïsme: 'The Spinoza Institute of America' en 'The Spinoza Quarterly'. Ook de 'Studia Spinozana' kan worden genoemd. En zo waren er ongetwijfeld meer. Het andere opmerkelijke is dat ze (allemaal) verdwenen zijn. Dat geeft te denken en het verschijnsel zou eens nader onderzocht kunnen worden. In dit verband bij wijze van anekdote: ik heb thuis een reprint van een Engelse uitgave van Spinoza's brieven uit de jaren 20 van de vorige eeuw. De betreffende editor/Spinoza scholar, ik heb zijn naam niet paraat, vertelt dat zijn hoogleraren hem afraadden om een proefschrift over Spinoza te schrijven: over Spinoza zou alles al gezegd zijn.
Wim, ik kan me toch niet voorstellen dat in de toekomst de wetenschappelijke communicatie via Facebook zal gaan.
henk keizer 25-08-2015 @ 13:47
Henk, dat moet gaan om de vermaarde
The Correspondence of Spinoza. Translated and Edited with Introduction and Annotations by A. Wolf. London: George Allan & Unwin ltd, 1928
Leuke anekdote.
Met je opmerkingen ben ik het eens.
Stan Verdult 25-08-2015 @ 14:35
Henk, vanwege deze aardige anekdote heb ik de opening van zijn Preface op de correspondentie opgenomen in het blog over hem:
http://spinoza.blogse.nl/log/abraham-wolf-1876-1948-en-zijn-grote-spinozabibliotheek.html
Stan Verdult 25-08-2015 @ 14:51