BdSpinoza

De Spinoza-zomerweek 2009

Van maandag 27 juli tot en met vrijdag 31 juli werd de Spinoza-zomerweek gehouden die de Vereniging Het Spinozahuis voor de 10e maal organiseerde - voor de 3e maal in het Woodbrookershuis te Barchem. Thema dit jaar was: Spinoza in gesprek met tijdgenoten over filosofische, wetenschappelijke en theologische kwesties, voornamelijk aan de hand van de Briefwisseling.

[klikken op de foto geeft een groter exemplaar; kom via 'back' of 'terug' weer bij ’t blog terug]

De eerste dag verzorgde dr. Henk Nellen van het Huygens Instituut in Den Haag, enige inleidingen met als thema: historische context: wetenschap, vriendschap en briefwisselingen in de 17e eeuw. 

De deelnemers genoten zeer, zo bleek uit vele reacties, van het boeiende betoog 'uit de losse pols' van de heer Nellen. Hij is een van de redacteuren van de uitgave van de uitvoerige correspondentie van Grotius én de auteur van een omvangrijke - op die correspondentie gebaseerde - biografie van Hugo de Groot; in 2007 uitgegeven bij Balans als Hugo de Groot, een leven in strijd om de vrede (1583-1645). De vele jaren die Nellen met zijn onderwerp bezig is dat nog steeds zijn enthousiasme opwekt, maakte dat hij niet vooraf een lezing had hoeven uitschrijven, dus niet vast zat aan een tekst, maar aan de hand van vele illustraties op zijn laptop en mede ingaand op belangstellende vragen van de deelnemers, spontaan zijn informatie over ons uitstrooide.
Het was een goede greep van de Ver. Het Spinozahuis om ons deze grote De Groot-geleerde en de periode van de 17e eeuw van vóór Spinoza voor te schotelen. En het in staat en bereid vinden van de heer Nellen was een gouden geluk.
Dr. Nellen wordt op 1 september a.s. vanwege de Dr. C. Louise Thijssen-Schoute Stichting, bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Dinsdagsmorgen en -middag behandelde dr. Frank Mertens (van de Universiteit Gent): Wetenschappelijke kwesties in de correspondentie van Spinoza. Bij de eerste studieweek, tien jaar geleden, had hij een inleiding gegeven over Franciscus van den Enden, op wie hij gepromoveerd was. Momenteel is hij bezig met het verzamelen en ontrafelen van informatie over de kring rond Spinoza.
Bijna alle passages in de brieven waarin Spinoza een aspect van de nieuwe wetenschappen aanroerde, passeerden de revue. Mertens had ter verduidelijking van die stukjes tekst vele illustratie bijeengebracht of schematische voorstellingen gemaakt. Door daarin met een of ander flashprogramma dingen te laten bewegen, maakte hij het betreffende fenomeen visueel heel begrijpelijk. We stonden paf van hoeveel moeite hij zich getroost had om de soms ingewikkelde kwesties ook a.h.w. voor de grootste leek te verduidelijken. Ook had hij daartoe wiskundige formules uitgeengerafeld, eenheidsmaten uitgezocht e.d.

Mertens conclusie was dat Spinoza geen natuurwetenschapper was, maar er wel in geïnteresseerd was. Hij wees erop dat Spinoza, ondanks zijn interesse in de geometrische methode, in de weergave in de brieven van zijn experimenten, die overigens niet erg accuraat waren, geen wiskunde gebruikte. Het blijft allemaal nogal eenvoudig; ook wat hij over de optica uiteenzet blijft nogal triviaal. Hij heeft geen bijzondere eigen bijdrage aan de wetenschappen geleverd. Wel zijn er altijd wetenschappers geïnteresseerd geweest in Spinoza's filosofie, metafysica en wereldbeeld - Einstein bijvoorbeeld. Daarbij gaat het om facetten als: het niet-antropomorfe, zijn stricte causaliteit, zijn verwerping van finalisme en van elke bovennatuurlijke verklaring en zijn afstand nemen van duistere verklaringen (zoals adhoc-krachten).

De dinsdagvondlezing werd verzorgd door dr. Ton de Kok, getiteld: De vrijmetselarij in het licht van Spinoza. Hij schetste in het kort de interesse en geschiedenis van de vrijmetselarij. Het doel is dat de individuele vrijmetselaar aan zijn persoon werkt, zoals de Middeleeuwse gilde-metselaars aan de kathedraal bouwde. "Ken uzelf", staat boven elke loge. Aan en in jezelf het mysterie van het leven ontdekken, was volgens hem het enige 'geheim van de vrijmetselarij' waarover altijd zoveel geschreven werd. Bepaalde nogal 'splijtende' onderwerpen (zoals godsdienst en politiek) worden gemeden, want het adagium is: "zoeken wat verenigt en wegnemen wat splijt." Daar, zoals hij het ziet, de vrijmetselarij eigenlijk zonder bepaalde inhoud of leer is, maar geheel vorm, structuur of ritueel, doet De Kok nogal zijn best om het Spinozistische gedachtegoed binnen de vrijmetselarij 'aan de man' te brengen.

Ernaar gevraagd hoe hij een concept als "Opperbouwmeester van het Heelal" kon verenigingen met de God van Spinoza, stelde hij dat de term "Opperbouwmeester" louter als een metafoor moest worden gezien.
Door sommige kritische vragen en opmerkingen gaf Ton de Kok zich nogal de taak om zichzelf en vooral de vrijmetselarij sterk te verdedigen. Maar de maker van dit weblog was verheugd hem ermee te kunnen complimenteren dat hij niet Spinoza als het ware had probreren in te lijven in het maconnieke. Daarvoor had blogger enigszins gevreesd (zie het blog Spinoza dachte freimaurerisch, Freimaurer denken spinozaisch). Dat was dus ten onrechte. 

Intussen kwam als informatie boven tafel dat er aardig wat leden van de vereniging Het Spinozahuis vrijmetselaar waren/zijn en dat er ook altijd wel een of meer bestuursleden tot deze kring hebben behoord of nog behoren.

Een deel van het gehoor...

Bij het begin van de woensdagmorgensessie las verenigingssecretaris, Theo van der Werf, een stukje uit het voorwoord van het in 1674 uitgegeven boek van Willem van Blijenbergh (1632-1696) De waerheyt van de christelijcke godts-dienst en de authoriteyt der H. Schriften, beweert tegen de argumenten der ongodtsdienstige, of een wederlegginge van dat Godt-lasterlijcke boeck, genoemt Tractatus theologico-politicus.[enz.]. Dit boek had hij sinds enige weken antiquarisch kunnen verwerven. Het is het vierde bekende exemplaar in Nederland, waarvan twee in het bezit zijn van universiteitsbibliotheken, een in het bezit van de Vereniging en een dus van hem. 

Woensdagochtend ging het over de briewisseling van Spinoza met deze Willem van Blijenbergh. De bijeenkomst stond o.l.v.  drs. Miriam van Reijen (Avans Hogeschool Breda). Het thema was aangeduid als: Filosofische kwesties in de correspondentie van Spinoza: de 'brieven over het kwaad'. In diverse landen, zoals Frankrijk en Argentinië, zijn deze brieven met inleiding apart uitgegeven als: Brieven over het kwaad. Het is jammer dat er in Nederland nog niet zo'n aparte uitgave is verschenen. Maar ja, wij zijn dan ook het land van Spinoza...
Miriam van Reijen wees erop dat niet zozeer de kwestie is dat van Blijenbergh Spinoza niet begrijpt en daarom toelichting vraagt: nee, hij is het er niet mee eens en wil Spinoza ervan overtuigen dat hij een verkeerde visie aanhangt. Vanwege deze zeer verschillende uitgangspunten heeft een verdere correspondentie geen zin en wordt dan ook door Spinoza beëindigd. Intussen hebben we hiermee wel uitvoerige brieven die veel nadere toelichting bieden op het denken van Spinoza.

Verteld werd dat Miriam van Reijen volgend jaar hoopt te promoveren op de receptie van Spinoza in Argentinië. Volgens haar  zijn er in dat land zeer vele en heel deskundige Spinoza-aanhangers.

De middag en avond hadden geen programma, waren 'vrij'. 's Avonds maakte de heer Elie Vroom van de gelegenheid gebruik om geïnteresseerden te werven voor een project dat hem voor ogen stond om samen studie te maken van, samengevat, 'Spinoza in Schopenhauer', eventueel toe te spitsen op de betekenis en het gebruik van het conatus-begrip bij Schopenhauer. Er toonden genoeg deelnemers belangstelling, waaronder blogger, zodat we hierover t.z.t. meer zullen kunnen vernemen.

De donderdagochtend en -middag werd zeer enthousiast en deskundig gevuld door dr. Rinse Reeling Brouwer (Universitair hoofddocent dogmageschiedenis en symboliek aan de Protestantse Theologische Universiteit Kampen, schrijver van een boek 'De God van Spinoza' [1998]) met het thema: Theologische kwesties in de correspondentie van Spinoza. Verrukt waren de deelnemers over Reeling Brouwers bijdrage. Schitterend zoals hij in kort bestek inkijkjes gaf in de godsdienstgeschiedenis en die van het denken. Dingen die je mogelijk al eens had gehoord, kwamen ineens in een iets ander licht te staan. Heerlijk om mee te maken hoe dogmageschiedenis zeer ondogmatisch en openminded gegeven kan worden.
De docent had bedacht en hield daaraan vast om ons in groepjes op te delen en sommige brieven met elkaar te bespreken en te zien tot welke conclusie en/of vragen deze aanleiding gaven. Dat leverde toch wel weer een zinvolle bijeenkomst op, maar wat hadden velen liever in plaats daarvan verdere toelichtingen en nog eens een les van hem gehad.

Donderdagavond verzorgde drs. Gerlof van Rheenen, directeur van het centrum, een lezing over: Geschiedenis en gedachtegoed van de Woodbrookers. Ook deze lezing werd met interesse gevolgd en gaf de deelnemers aanleiding hun bekende informatie toe te voegen.

... een ander deel van de deelnemersgroep.

Vrijdagochtend, de laatste dag van de Spinoza-week, werd verzorgd door prof.dr. Piet Steenbakkers (Universiteit Utrecht/Erasmus Universiteit Rotterdam) over: Filosofische kwesties in de correspondentie van Spinoza: over vrijheid en vrije wil. Aan de hand van een powerpointpresentatie gaf hij een gedegen inleiding vanuit de brieven met uitstapjes naar de Ethica over de begrippen noodzakelijkheid, determinisme en vrijheid bij Spinoza. Ook de deelnemers die hierover al veel bekend was, waren toch weer verrukt over de gedegen, zowel systematische als gecomprimeerde, aanpak van Steenbakkers.

Van zijn presentatie kan, daar hij niet van gefotografeerd worden houdt, hier geen foto gepresenteerd worden.

Om niet te vergeten ook iets te zeggen over de verzorging hier enige plaatjes van de eetzaal. Het eten was goed en bovenal werden de nieuwe koffie-automaten gewaardeerd: heerlijke verse koffie, esspresso of cappucino kon men nemen zovaak men maar wilde. Vooral de cappucino ondervond grote aftrek...

spinoza | 31-07-2009 | 21:11 | Link | Reacties (1)