BdSpinoza

Een Hollandse Spinozastrijd in 1934 rondom J.H. Carp

De regelmatige bezoeker van dit weblog zal wel gemerkt hebben dat ik een tijdje terug soms eens met iets kwam dat ik vond in de digitale krantenverzameling bij de Koninklijke Bibliotheek, te vinden op kanten.kb.nl

Ik sta er van te kijken hoe heel anders de kranten in de eerste decennia van de 20^e eeuw gevuld werden. Telkens konden er verslagen in aangetroffen worden van vergaderingen en van lezingenavonden. Zowel de vergaderingen van de Vereniging het Spinozahuis of die andere club, de Societas Spinozana, kom je veelvuldig tegen. Kom daar tegenwoordig maar eens om. Terecht hebben de kranten er in de loop van de tijd voor gekozen om alleen of voornamelijk als er nieuws te melden is daar aandacht aan te besteden. Dat ‘t nieuwe dan in veel gevallen uit hype-achtige onzin bestaat is weer een ander verhaal.

Regelmatig waren er in de jaren ’30 beschouwingen van dr. H. Carp over onderwerpen Spinoza betreffende in de kolommen van Het Vaderland te vinden. En één keer ontstond er in mei 1934 n.a.v. het verslag van een lezing van hem een discussie die je als een soort Spinozastrijd zou kunnen beschouwen. Ik geef daarvan met behulp van dat krantenarchief een kleine impressie.

_____________________________________________________ 

Op 2 mei 1934 had Carp in het Haagse Spinozahuis voor de Societas Spinozana een lezing gehouden over “De strijd om de Moderne Staatsidee, beschouwd in het licht van de Spinozistische ontwikkelingsgedachte.” [Het Vaderland, staat- en letterkundig nieuwsblad, gaf daarvan op 03 mei 1934 een samenvatting; zie hier]

Carp sprak over "de gang des Geestes in de Historie" die naar Spinozistische beschouwingswijze zou voortschrijden van de gedachte van veelheid en onverbondenheid tot die van veelheid en wezensverband en van heteronomie in de richting van autonomie. (Wie het begrijpt mag het zeggen).

Welnu, hij zag, "geworteld in de gang des Geestes in de Historie" aan de Moderne Staatsidee die van de door Kant verkondigde "liberalistische staatsidee" vooraf gaan. Die berustte op de subjectief-individualistische bewustzijnsvorm, waarin de gemeenschap niet als organische eenheid begrepen wordt, doch slechts als een som van zelfstandige individuen werd gezien.

Via de door Fichte gedachte "cultuurstaat" zou dan de Moderne staatsidee gegrondvest worden. Zij brengt het organisch democratisch beginsel tot uitdrukking, dat in het bewustzijn der onderdanen de gemeenschapsidee zich individualiseert, waarmede de grond van het overheidsgezag als idee van inter-individueele verbondenheid, als objectieve functie van het individueel bewustzijn wordt opgevat. "De vrijheid van den individu ligt niet in zijn subjectieve willekeur, maar in het volgen van de wetten van zijn redelijk wezen, waarin zich een objectieve wetmatigheid individualiseert. De gemeenschapsgedachte van de Moderne Staasidee openbaart zich dus als de band der redelijkheid, welke zich in de menschen individualiseert. In de Moderne Staasidee is het overheidsgezag de idee van inter-individueele verbondenheid der onderdanen, zoodat de gebondenheid der onderdanen aan het overheidsgezag als gebondenheid aan eigen wezen begrepen wordt. Heteronome gebondenheid heeft plaats gemaakt voor autonomie; het gezag van den eenen mensch over anderen, van meerderheid over minderheid, kan als zoodanig principieel niet meer als gerechtvaardigd worden erkend.”

Dat leidde tenslotte tot enige beschouwing over "de hedendaagsche dictatuurgedachte", de dictatuur niet als doel op zichzelf, maar als overgang naar een politieken toestand, welke verwerkelijking de dictatuur als zoodanig opheft. De ware zin van deze dictatuur is, dat zij juist die norm tijdelijk buiten werking stelt, welker gelding te verzekeren zij tenslotte nastreeft. Dit vindt men ook bij de zgn. dictatuur van het proletariaat. Hetgeen uit de dictatuur moet voortkomen bestaat aanvankelijk nog niet en naarmate het verwerkelijkt wordt, ontvalt aan de dictatuur haar grond en zal zij ophouden te bestaan.”

Daarna besprak hij het fascisme dat hij zag als tenslotte een opvoedingssysteem om de geesten der individuen te vormen tot geest des volks.[...] Eerst nadat de gemeenschapsgedachte, na uitbanning van formaliseerend individualisme, in 's menschen bewustzijn is geprent in het nationale verband, kan het uitzicht geopend worden naar een meer omvattende eenheidsvoorstelling, de wezenlijk mundiale gemeenschapsidee waarin de autonomie des geestes in de verhouding van overheid en onderdanen volkomen gerealiseerd zal zijn.

Enfin, het is een proces, dat gedragen wordt door beginselen van een ontwikkelingsgedachte, welke geworteld is in de denkrichting van het Spinozisme.

spinoza | 05-02-2011 | 17:49 | Link | Reacties (0)