[Hersteld] Friedrich Schiller (1759-1805) Das verschleierte Bild zu Sais
Dit blog dat ik schreef naar aanleiding van Rüdiger Safranski: Friedrich Schiller of de uitvinding van het Duitse idealisme kon worden teruggehaald uit het cachegeheugen van Google, nadat blogse.nl alle blogs van 2½ maand gewist had. De voor mij meest belangrijke blogs vang ik terug uit die rijk gevulde Google vijver.
Ik had in september nog bijna €40 betaald. Geïnteresseerden kan ik meedelen dat dit werkelijk schitterende boek nu voor minder dan €10 in grote stapels in de ramsj ligt bij Selexyz (gezien in Amsterdam)
Friedrich Schiller (1759-1805) Das verschleierte Bild zu Sais
Iets van Spinoza zit verborgen in Friedrich Schillers gedicht Das verschleierte Bild zu Sais. Dit ontleen ik aan het schitterende boek van Rüdiger Safranski: Friedrich Schiller of de uitvinding van het Duitse idealisme.
Friedrich Schillers college Die Sendung Moses dat hij in de zomer van 1789 in Jena gaf en direct uitgaf in Thalia, handelt over de uitvinding van het monotheïsme door de priesters van Egypte. Een vergeleken met het polytheïsme verlichte religie, waar je met behulp van de rede vat op kunt krijgen en die je zelf rationeel kunt bedenken. Maar daar het volk dat niet kan vatten werd de godsdienst aangekleed met rituele dwaasheden en bijgeloof, zodat ze er alleen met hun geloof in konden geloven. Mozes heeft het monotheïsme dus niet uit openbaring, maar als geheime leer uit Egypte meegekregen. Die these had Schiller opgevangen in zijn omgeving. In de tijd dat Schiller zijn college publiceerde was de geleerde wereld nog onder de indruk van het Spinozadebat (ook wel als Pantheismusstreit aangeduid) n.a.v. van Jacobi’s bekendmaking in 1785 dat Lessing hem in vertrouwen had meegedeeld dat hij aanhanger was van Spinoza’s deus sive natura. Schiller citeert in zijn college de woorden op een Egyptische beeldzuil van Isis: „Ik ben wat er is“ wat in schril contrast staat met het oudtestamentische „Ik ben die ik ben“, waarmee de god-die-is-al-wat-is tot een persoonlijke god werd. Schiller laat in zijn Mozes-tekst zien dat de geheime Egyptische leer veel overeenkomst vertoont met de spinozistisch-atheïstische god. „In het ene geval staat hij tegenover de wereld, in het andere geval ís hij de wereld,“ typeert Safranski. Die geheime Egyptische god is voor Schiller niets anders dan 'het algemene verband der dingen'. Hij is het noodzakelijke aan de orde van het zijn. Tot deze god kun je je niet wenden, je kunt je alleen tot je eigen rede wenden, waarmee je het verband de dingen kunt onderzoeken. Het gebruik van de rede is de ware godsdienst. Maar ook met dit rationele 'goddelijke' natuurlijke verband had Schiller van tijd tot tijd moeite: de ene keer zag hij de 'gevoelloze noodzakelijkheid' in, de andere keer een 'levend en liefhebbend verband‘, al naar gelang je zelf bij de toenadering tot de geheimen van de natuur gestemd bent.Vijf jaar later zal Schiller zich in zijn gedicht Das verschleierte Bild zu Sais (het versluierde beeld in Saïs) nog eens bezig houden met de half Egyptische, half spinozistische god. Een jongeling op zoek naar de waarheid staat in de tempel voor een sluier, waarachter zo verklaart de priester de waarheid schuilgaat. Waarom is zij versluiert? Waarom het sluier niet gewoon opzijgeschoven? ‚Maak dat met de godheid uit‘, antwoord de hiërofant. 'Geen sterveling, zegt zij / rukt aan deze sluier voor ik hem zelf optil. / En wie met ongewijde, schuldige hand / de heilige, verboden sluier eerder optilt, / die, spreekt de godheid –‚‘Nou? 'Die ziet de waarheid.‘
De waarheid van het deus sive natura een straf? „Maar al naargelang de houding waarmee we er vat op proberen te krijgen verschijnt de natuur goddelijk of het goddelijke louter natuurlijk – in Schillers bewoordingen als gevoelloze noodzakelijkheid dan wel als levend en liefhebbend verband. Er bestaat een manier van zoeken naar de waarheid die zichzelf bestraft. Of het nu god is of de natuur, beslist uiteindelijk toch alleen de houding waarmee je dit geheim tegemoet treedt. Bij de vraag naar de waarheid krijgen we de antwoorden die we verdienen. Wat de jongeling uit Saïs heeft gezien toen hij de sluier opdringerig optilde, kunnen we raden, want Schiller had eerder in het 'filosofische gesprek' in Der Geisterseher een vingerwijzing gegeven: achter het doek voor het geheim van de wereld, zou ook heel eenvoudig… niets verborgen kunnen zijn. [..] De grote waarheden mag je niet willen onthullen, want dan werpen ze je in de banaliteit; je moet ze veleer met enthousiasme en liefde een plek geven in je werk, dan worden ze pas rijk en mooi. Dat is de esthetische religie van Friedrich Schiller.“ [Safranski p. 344-345]Gezien deze toelichting zie ik Das verschleierte Bild zu Sais als Schillers spinozistische gedicht.
Zie hier het gedicht Das verschleierte Bild zu Sais
Rüdiger Safranski: Friedrich Schiller of de uitvinding van het Duitse idealisme, Atlas, Amsterdam/Antwerpen, 2005 [oorspr. Friedrich Schiller oder Die Erfindung des Deutschen Idealismus. Biographie. Hanser, München 2004]
De egyptoloog Jan Assmann, ontraadselde, uitgaande van Schillers ballade das Geheimnis des Schleiers, Isis in z’n historische betekenisvarianten.
Jan Assmann: Das verschleierte Bild zu Sais. Schillers Ballade und ihre griechischen und ägyptischen Hintergründe. B. G. Teubner, Stuttgart und Leipzig 1999, 72 S.
Reacties
Hallo Stan,
Toevallig kwam ik op jouw blog uit en ik vroeg me af waar ik bovenstaande boek nog kan verkrijgen. Wellicht weet jij raad?
MVG
Patrick Elsenberg
Patrick 24-02-2012 @ 10:11
Beste Patrick,
Jammergenoeg kan ik je niet helpen. Probeer 't tweede hands op de kop te tikken, b.v. bij boekwinkeltjes.nl
Succes.
Stan Verdult 24-02-2012 @ 11:45