[Hersteld] Friedrich Schleiermacher (1768 - 1834) lyrisch over Spinoza
Teruggehaald uit het cachegeheugen van Google, nadat blogse.nl alle blogs van 2½ maand gewist had.Friedrich Schleiermacher (1768 - 1834) lyrisch over Spinoza
Nu ik, in mijn speurtocht naar gedichten over Spinoza, al enige malen aandacht heb gegeven aan gedichten van Duitse Romantici, wil ik één tekst citeren uit diezelfde omgeving, die wel geen gedicht is, maar er mijns inziens bij in de buurt komt.
[van wiki]
Friedrich Schleiermacher was een Duitse lutherse filosoof en theoloog, vader van de later zo genoemde ervaringstheologie. Geboren in een Duits piëtistisch milieu van Hernhutters, studeerde hij in Halle, het centrum van het piëtisme, waar hij kennisnam van Plato, Spinoza, Kant en Herder, in wiens voetstappen hij trad.
In 1793/4 schreef hij twee essays over Spinoza (Spinozisme en Korte presentatie van het spinozistisch systeem), waarin hij tegenover de spinozisme-kritische Jacobi uit 1785 een gewijzigde vorm van spinozistisch monisme à la Herder omarmde (die de substantie verruilde voor een fundamentele kracht).
In zijn Reden über die Religion an die Gebildeten unter ihren Verächtern (1799) probeerde hij zijn lezers bewust te maken van de waarde van het christelijk geloof. In de kern ziet hij religie niet als denken, noch als handelen, maar als intuïtie en gevoel, waarmee dit het universum wil aanschouwen.
In dat boek, bestaande uit een vijftal voordrachten, uitte hij zijn grote waardering en dankbaarheid voor Spinoza met een beroemd geworden passage, die wel bijna als een gedicht mag worden gelezen en die ik daarom ook zo weergeef:
Opfert mir ehrerbietig eine Locke den Manendes heiligen verstoszenen Spinoza!
Ihn durchdrang der hoge Weltgeist,
das Unendliche war sein Anfang und Ende,
das Universum Seine einzige und ewige Liebe;
in heiliger Unschuld und tiefer Demut
spiegelte er sich in der ewigen Welt,
und sah zu wie auch Er ihr liebenswürdigster Spiegel war,
voller Religion war Er und voll heiligen Geistes;
und darum steht Er auch da allein und unerreicht,
Meister in seiner Kunst,
aber erhoben über die profane Zunft
ohne Jünger und ohne Bürgerrecht.
Offert eerbiedig een lok aan de nagedachtenis
van de heilige verstoten Spinoza!
Hem doordrong de hoge Wereldgeest
het Oneindige was zijn begin en zijn einde,
het universum zijn enige en eeuwige liefde;
in heilige onschuld en diepe deemoed
spiegelde hij zich in de eeuwige wereld,
en zag hoe ook hij zijn levenswaardigste spiegel was,
vol religie was hij en vol van heilige Geest;
en daarom staat hij voor zich alleen en onbereikbaar,
meester in zijn kunst,
maar verheven boven de gemeenheid
zonder volgelingen en zonder burgerrecht.
Later distantieerde Schleiermacher zich weer van deze neo-spinozistische positie en ging hij zover zelfs te ontkennen ooit een volgeling van Spinoza geweest te zijn. Om onder de beschuldiging van spinozisme en pantheïsme uit te komen, erkende hij een ‘transcendentale grond’ voorbij Spinoza’s natura naturans of de Herderiaanse ‘hoogste kracht’.
Zie hier het artikel over Schleiermacher op Stanford Encyclopedia of philosophy, dat veel aandacht geeft aan diens spinozisme; dit i.t.t. de artikelen op wiki Engels of wiki Duits
