Is Spinoza bij Victor Kal wel in goede handen?
Wat is dat toch met Victor Kal, universitair hoofddocent wijsbegeerte aan de UvA? Hij doceert metafysica, religie en politiek, van Plato tot en met Derrida. Hij schreef o.a. Levinas en Rosenzweig. De filosofie en de terugkeer tot de religie (Zoetermeer 1999 en 2002) en van De joodse religie in de moderne wijsbegeerte. Van Spinoza tot Derrida (Kampen 2000).
Maar hij lijkt wel met een hetze bezig tegen Spinoza. Waarom wordt hem telkens weer gelegenheid gegeven om, zogenaamd, de filosofie van Spinoza toe te lichten? Zoals momenteel bij de Amsterdamse Illustere School, waarvan 12 december a.s. de laatste bijeenkomst is (zie dit blog).
Hij is buitengewoon verbeten tegen de filosofie van Spinoza. Dat op zich hóeft het punt niet te zijn: ieder heeft recht op zijn eigen lezing en begrip van Spinoza’s filosofie. Maar hij trekt telkens weer op openbare bijeenkomsten ten strijde tegen Spinoza en krijgt daarvoor alle gelegenheid. Voelt Kal zich geroepen om tegenwicht te bieden aan de almaar groeiende belangstelling voor Spinoza? Het schandelijke is dat hij mensen die nog weinig op de hoogte zijn een foutief beeld meegeeft – ik heb daar op dit blog al enige voorbeelden van gegeven. Zo was hij afgelopen vrijdagmiddag, 23 november 2012, te gast bij de Amsterdamse filosofiestudentenvereniging AmFiBi. Jonathan Israel zou laten zien dat Spinoza in de TTP het moderne ideaal van vrijheid van denken bepleit. Daartegenover ging Kal betogen dat de TTP een list was om het volk veilig op te sluiten in een staatsideologie!Iemand die erbij aanwezig was liet mij weten dat Kriterion goed gevuld was, wel zo’n 120 personen, merendeels studenten. En dat Victor Kal inderdaad ook die middag weer heel erg negatief over Spinoza was! Hij haalde citaten uit de TTP uit hun verband en interpreteerde ze zo dat hij ermee kon ‘bewijzen’ dat Spinoza een schijndemocraat was, die in werkelijkheid bepleitte dat de overheid het volk bedriegt en manipuleert om het te kunnen onderdrukken. Spinoza zou de rol van de traditionele godsdiensten, namelijk de onderdrukking door het dom en onwetend houden van het volk, eenvoudigweg aan de staat hebben overgegeven. Een aantal keren gebruikte Kal in dat verband de term ‘fascistisch regime’.
Kal gooide het helemaal op de absolute staatsmacht waaraan het volk de macht heeft overgedragen, waarna er geen diversiteit aan opvattingen meer kan en mag bestaan, en er alleen een dogmatische staatsreligie is toegestaan. Bij deze karikatuur verwees hij naar de 7 punten van Spinoza's 'ware religie' in de TTP, die Kal als dwingende 'geloofsartikelen' opvatte. Volgens Kal noemde Spinoza de bijbel 'onwaar' (in plaats van wat Spinoza aantoont, n.l. dat godsdienst, bijbel en theologie niets met waarheid te maken hebben). Als bewijs ervoor dat de staat bij Spinoza de functie heeft het volk dom en onwetend te houden, verwees Kal ernaar dat Spinoza positief stond tegenover de Hebreeuwse staat onder Mozes. Kal zag dus over het hoofd dat Spinoza schrijft dat de theocratie onder Mozes juist het meest op de democratie lijkt, omdat NIET Mozes of een andere mens de macht uitoefende, maar het volk zich direct door god geleid wist, en Mozes alleen doorgeefluik was.
De individuen worden volgens Kal door Spinoza ondergeschikt gemaakt aan de staat. Er is géén vrijheid mogelijk in de staat, de ‘vrijheid van meningsuiting’ (alleen voor filosofen zoals Spinoza zelf, volgens Kal) is schijn: de staat moet overal op letten en alles onderdrukken wat de staatsveiligheid onwelgevallig is. Helaas, aldus mijn informant, wees Israel hem niet op het belangrijke onderscheid bij Spinoza tussen de radicale vrijheid van meningsuiting enerzijds en het toezien op handelingen die de veiligheid bedreigen en die anderen beletten in hún vrijheid van meningsvorming, anderzijds. En ook niet op het feit dat veiligheid en rust geen einddoel zijn, en geen belemmering voor vrijheid, maar juist de voorwaarde voor vrijheid in de zin van zich kunnen doorzetten.Jammer genoeg bleek, volgens mijn informant, Jonathan Israel te weinig filosoof en te veel historicus met een eigen verhaal om hem adequaat van repliek te kunnen dienen. Het werd geen echt debat: beide sprekers bleven hun standpunt herhalen.
- - - - -Het lijkt me erg nuttig de bezoekers van dit blog hiervan op de hoogte te stellen. En ik dank mijn informant, die zeer goed op de hoogte is met Spinoza’s filosofie en die ik wat deze rapportage betreft zeer vertrouw, mij toestaat deze bevindingen in dit blog door te geven.
Ik ben Victor Kal niet aan het stalken, maar moet hier toch weer eens wijzen op diens voortdurende verspreiding van zijn tendentieuze visie op Spinoza. En dat is niet iets van vandaag – hij is hier al geruime tijd mee bezig. Als voorbeelden, naast de al vermelde cursus aan de Amsterdamse Illustere School, noem ik nog:
Op 25 maart 2010 zou in het Amsterdamse Perdu de hamvraag gesteld worden: “Hoe is het mogelijk dat zo’n denker [Spinoza] de afgelopen tijd zo serieus wordt genomen?” De Amsterdamse filosoof Victor Kal zou de stelling verdedigen “dat Spinoza’s werk hopeloos premodern is en bovendien kiemen bevat voor fascistisch denken en zal dit staven met citaten uit zijn geschriften.” [Zie dit blog]Op 28 november 2010 gaf Victor Kal in het Teylers Museum in Haarlem een “winterlezing” getiteld "Spinoza en de vrijheid, een ernstig misverstand". Uit de wervingstekst in de uitnodigingsfolder was te lezen dat Spinoza’s uitspraak "Het doel van de staat is de vrijheid", op gespannen voet zou staan met Spinoza's determinisme. "Wat kan vrijheid betekenen bij een auteur die zegt dat "diegene het hoogste recht jegens allen heeft, die de hoogste macht heeft"? Telkens puilen zijn thema’s, zijn zgn. ‘vraagstellingen’, uit van verdachtmakingen.
Enfin, Victor Kal zal zich wel als een echte Socratische filosoof beschouwen, die zich er niets van aantrekt dat hij hier als "bederver van de jeugd" wordt neergezet.
Reacties
Het is duidelijk, Stan, dat je betrouwbare informant niet gediend is van Kal's Spinoza, maar waarom wil hij eigenlijk anoniem blijven?
Op mijn beurt vind ik dat, als moderniteit uitgangspunt en norm is, Spinoza daar niet in past en een soort Geneefs, Rousseau-achtig staatsmodel tegenover stelt. Zijn ideale staat heeft inderdaad fascistoïde of totalitaire trekken maar is, in onderscheid met het echte fascisme, niet opgehangen aan de autoriteit van een enkeling, maar aan de almacht van de verzamelde burgerij.
Vraag de heer Kal, Stan, of hij een gast olumn schrijft op je blog, zodat wij zijn visie uit de eerste hand mogen vernemen.
Wim Klever 27-11-2012 @ 09:31
Spinoza, wars van elke utopie, staat geen "ideale staat" voor ogen. Hem gaat het om een realistische staat, een staat die maximaal in overeenstemming is met de (menselijke) natuur, ofwel met de reële werkelijkheid. Hij gebruikt daarvoor de (limiet)term "absolute staat", wat niet hetzelfde is als een staat met een absolutistisch regime, laat staan een "totalitaire staat".
IK vind het nogal griezelig om termen als 'fascistoïde' of 'totalitair' toe te passen op Spinoza's - inderdaad rigoreuze - staatsopvatting. Ik neem je deze typeringen niet in dank af, Wim.
Stan Verdult 27-11-2012 @ 10:54
Wat ik daarmede uitleg is: Spinoza's 'imperium absolutum', dat het hele publieke gedrag van burgers niet alleen beheerst, maar ook overeenkomstig eigen inzichten (van de bevoegde burgerij dus) bepaalt. Dat houdt dus in de onbeperkte autoriteit van de 'fasces' (Romeins symbool van politiek gezag). Dat sluit niet uit dat er weinig of veel ruimte gelaten wordt voor initiatief en een mate van vrij spel voor onderdanen.
En Spinoza is inderdaad realistisch in die zin, dat zijn politieke varianten gebouwd zijn op eigenschappen van menselijke natuur. Maar hij wil die varianten wel degelijk optimaliseren, dus hun ideale versie beschrijven.
Wim Klever 27-11-2012 @ 19:00