Joaquim Maria Machado de Assis (1839 - 1908) schreef Spinoza-sonnet
Machado de Assis was een Braziliaanse schrijver van romans, verhalen en gedichten; tevens criticus. Hij geldt als de belangrijkste Braziliaanse literator uit de negentiende eeuw, had een grote invloed op de Zuid-Amerikaanse literatuur in de twintigste eeuw, maar is bij ons intussen ongetwijfeld de minst gelezen Zuid-Amerikaanse grootheid. Zijn Postume herinneringen van Brás Cubas wordt terecht tot de grote klassieken van de wereldliteratuur gerekend. Deze na de dood geschreven memoires van een gegoede Braziliaan (‘ik ben, in de grond, geen dode schrijver maar een schrijvende dode’) zijn geestig en toegankelijk, terwijl het vol vernieuwingen zit die het modern maken, zoals een onbetrouwbare verteller en meervoudig perspectief. Met de verhalen en romans die Machado schreef nadat hij ‘zijn illusies over de mensen had verloren’ (hij werd ook als pyrrhonist getypeerd), toonde hij zijn meesterschap. Schijn en wezen is een belangrijk thema van Machado’s werk, hetgeen typerend schijnt te zijn voor een mulattenzoon die in een snobistisch-racistische samenleving gedwongen was om zijn bescheiden afkomst te verstoppen onder het masker van de brave burgerman.
Voelde hij zich daarom wellicht verwant met Spinoza?
Op 29 september 1909, een jaar na zijn overlijden, werd een bronzen plaquette aangebracht aan het huis waarin Machado de Assis de laatste 24 jaar had gewoond. Bij die gelegenheid hield de dichter Olavo Bilac (1865 – 1918) een korte toespraak. En daarin gaf hij een prominente plaats aan het gedicht dat Machado de Assis aan Spinoza had gewijd, hetgeen Bilac aanleiding gaf een vergelijking tussen beiden te maken:
“Op een dag beschreef Machado de Assis de figuur van Spinoza in een sonnet van zeldzame schoonheid. Hij toonde ons de filosoof, ernstig en in eenzame afzondering. Die had afgezien van ijdele ambities en verlangens, en denkend verkeerde, gevangen als het ware, in de innerlijke wereld van ideeën. Deze geïnspireerde verzen tonen een ware affiniteit tussen twee geesten van keuze. Onze grote schrijver stond met dezelfde waardigheid in het leven, toonde dezelfde bescheiden onbaatzuchtigheid, dezelfde overgave aan het exclusieve domein van ideeën - en kende dezelfde eenzaamheid, die in bepaalde mannen geen verlegenheid of trots is, maar alleen het verdriet van iemand die erkent te verschillen van het gewone volk en zich gedoemd weet om te leven, zo niet genegeerd, dan toch met het onbegrip van zijn tijdgenoten.” Tot zover Olavo Bilac [Hier]
|
Spinoza Gosto de ver-te, grave e solitárioSob o fumo de esquálida candeia, Nas mâos a ferramenta de operârio, E na cabeça a coruscante idéia.
E enquanto o pensamento delineia
Sôem cá fora agitaçôes e lutas A lei comum, e morres, e transmutas O suado labor no prêmio eterno.
|
Spinoza Ik hou van je te zien, ernstige en eenzameOnder de rook van de smerige lamp, In je handen het gereedschap van de werkman, En in je hoofd de schitterende idee.
En terwijl de gedachte ontwerpt
Klinkende hier onrust en strijd De algemene wet uit, en sterft, en zet Je bezwete werk om in eeuwige glorie.
|
Bronnen
Het gedicht is te vinden in Wim Klevers artikel 'Spinoza in Poetry' [in Studio Spinozana Vol. 5 1989]. Ik dacht dat ik alle gedichten uit dat artikel al in blogs had 'verwerkt', maar vandaag zag ik dat ik deze nog niet had meegenomen, willicht vanwege het Portugees vooruit geschoven?
Het gedicht is verder te vinden hier en hier en hier, maar nergens kwam ik een vertaling tegen.
Gebruik gemaakt van Machado de Assis, J.M. in NRCboeken.nl
Vertaling (gebrekkig) gemaakt m.b.v. translate.google & Yahoo Babel Fish
Reacties
Een poging tot vertaling:
Spinoza
Ik sla je graag gade, ernstig en eenzaam
onder de rook van de haveloze olielamp,
in je handen het gereedschap van de werkman
en in je hoofd de briljante idee.
En terwijl je gedachten
een filosofie schetsen, verdient je hand
zwoegend het dagelijks brood
en is onafhankelijkheid je loon.
Hier buiten klinken gewoel en gevecht,
snerpt de ruwe adem van de winter,
nuchter, kalm, teder en ontsluiert
werk je, denk je en voer je de algemene wet uit
en sterf je en zet je jouw bezwete inspanning
in eeuwige glorie om.
Patricia Couto 08-02-2011 @ 20:22
Bedankt, Patricia, mooie bijdrage.
Stan Verdult 08-02-2011 @ 21:38