Georg Wienbrack (1877-1953) Spinoza-buste uit 1911 [3] Foto’s uit het Jüdisches Museum, Berlin
Nadat ik mijn blogs over dit nogal aparte Spinoza-beeld van Georg Wienbrack gemaakt had, wilde ik graag weten of het zich nog in Den Haag bevond. Dat het in het bezit was gekomen van Constantin Brunner stond nog niet in het boek Spinoza im Porträt van Ernst Altkirch – ik was het door mijn ‘research’ voor deze blogs te weten gekomen. Mogelijk heeft Brunner het pas na het verschijnen in 1913 van dat boek in bezit gekregen. Toen hij in 1933 voor de nazi’s naar Den Haag vluchtte kwam met hem dit beeld dus in Nederland terecht. Ik vroeg de heer Claus W. Italiaander, bestuurslid van het Internationale Constantin Brunner Instituut [ICBI] waar het beeld zich nu bevond. Hij liet mij weten:
“Brunner’s materiele nalatenschap werd na zijn overlijden in Den Haag zorgvuldig bewaard. Aanvankelijk in Magdalena Kasch’s huis in de Batjanstraat en van 1997 tot 2008 in een gemakkelijker te onderhouden appartement aan de Laan van Meerdervoort. De Spinoza-buste van Wienbrack stond daar ook.
Omdat de zorg voor het ICBI-appartement en het archief aan stervelingen is voorbehouden, onder jongeren in Nederland er weinig belangstelling voor bestaat en Brunner’s Duits voor Nederlanders vaak moeilijk leesbaar is, heeft het bestuur van het ICBI naar een “langer houdbare” oplossing gezocht, en deze gelukkig ook gevonden, en wel in Berlijn waar Brunner’s belangrijkste werken 100 jaren eerder zijn ontstaan. Het JÜDISCHE MUSEUM in Berlijn en de daarin gevestigde dependance van het LEO BAECK INSTITUUT waren geïnteresseerd niet alleen de zorg van ons over te nemen, maar vooral het omvangrijke archief beter toegankelijk te maken.”Het beeld is dus 75 jaar in Nederland geweest.
Mijn verzoek om er foto’s op mijn blog van te mogen publiceren gaf de heer Italiaander door aan de voorzitter van de ICBI, dr. Jürgen Stenzel in Göttingen. De heer Stenzel stuurde mij per omgaande “ein paar Fotos, die Sie gerne für Ihren Blog verwenden können (bitte mit der Angabe: Jüdisches Museum, Berlin).”
Ik ben de heren Italiaander en Stenzel zeer erkentelijk voor hun prompte en vriendelijke reactie. Graag neem ik alle foto’s die ik ontving in dit blog op. Voor méér informatie over Georg Wienbrack en zijn Spinoza-beeld verwijst ik naar de blogs 1 en 2 en naar het blog met de recensie van Arno Nadel.Uit die blogs haal ik alleen nog dit op: Constantin Brunner, Ernst Altkirch en Arno Nadel zagen dit als “Eine Idealbüste Spinozas”. Uit teksten die ik in de vorige blogs citeerde bleek dat het Brunner (en Wienbrack) minder ging om 'ein naturgetreues Spinozaporträt', maar meer om 'ein ideales, von innen her geschautes Gleichnis' (en dan vooral het beeld van binnenuit van Spinoza zoals Brunner dat had ontwikkeld). We moeten ons dus niet erover verbazen dat het beeld minder overeenkomst heeft met het OP-portret of het Wolfenbütteler-portret.
Heel blij ben ik dat we sinds vandaag dit bijzondere beeld op internet via deze reeks foto's goed kunnen bekijken. Ik vind vooral bijzonder wat er aan belangstelling voor en kennis van Spinoza in is geïnvesteerd. De heren Brunner en Altkirch zijn beiden zeer intensief met de filosofie van Spinoza bezig geweest én met het uiterlijk, de afbeeldingen, van Spinoza. We weten nu uit de geciteerde teksten vanuit wat voor spanning de beeldhouwer getracht heeft, via de invloed die Brunner op hem uitoefende, vorm te geven aan de Idee Spinoza. De eeuwige Idee van deze filosoof in materie vangen - ga er maar aanstaan. Een krachtige, zeer zelfbewuste, ja eigenzinnige uitstraling heeft het, zoveel is zeker.
