BdSpinoza

Jaap Meijer (1912 - 1993) was een redelijk felle Spinozafan

Dat de joods-Nederlandse historicus en poëzieschrijver Jaap Meijer, de vader van Ischa Meijer, tevens een grote fan van Spinoza was, lees je dan weer niet in Wikipedia. Hieronder vat ik de informatie uit Wikipedia samen en daar voeg ik dan zijn Spinoza-interesse aan toe.

Jaap Meijer heeft talloze publicaties op zijn naam staan over de geschiedenis van de Nederlandse joden, is de auteur van een biografie van Jacob Israël de Haan, De zoon van een gazzen (1967), publiceerde gedichten – o.a. in het Gronings - onder het pseudoniem Saul van Messel, en gebruikte ook het pseudoniem Gideon van Hasselt.

Jaap Meijer studeerde geschiedenis aan het Nederlandsch Israëlietisch Seminarium in Amsterdam, promoveerde in 1941 bij Jan Romein op Isaac da Costa. Hij werkte van 1941-1943 als leraar aan het Joods Lyceum in de hoofdstad waar hij onder anderen Anne Frank in de klas had. Meijer overleefde met zijn vrouw Liesje Voet en zoon Ischa Meijer tijdens het concentratiekamp Bergen-Belsen. Jaap Meijer en zijn vrouw waren beiden zwaar getraumatiseerd door hun oorlogservaringen. Na de oorlog emigreerde het gezin, dat inmiddels was uitgebreid met dochter Mirjam en jongste zoon Job, voor enige tijd naar Paramaribo, waar Meijer enige tijd als rabbijn werkzaam was. Hij werd benaderd om de geschiedenis van het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog te schrijven, maar liet het afweten. Loe de Jong nam de klus aan.

Jaap Meijer overleed enkele weken na zijn vrouw Liesje. Hij is begraven op de Algemene Begraafplaats aan de Herfstlaan in Heemstede. In plaats van een grafsteen is er een hardstenen paaltje met afgeronde kop en de inscriptie RR - 293 H. In 2008 publiceerde historica Evelien Gans het eerste deel van de dubbelbiografie Jaap en Ischa Meijer; Een joodse geschiedenis 1912-1956 [Prometheus, 2008]. In dit deel komt Spinoza nog niet voor; ik ben benieuwd of dat in het tweede deel wel het geval zal zijn (hetgeen toch zou moeten).

Enige van zijn werken zijn

Poëzie

Tougelieks – Ongeneeselk – Bourtange – Twijderweegns - Vrouger of loater - Mien laid dat vlogt - Tolk van 't olle volk

Historisch werk

• Hoge hoeden, lage standaarden. De Nederlandse Joden tussen 1933 en 1940 (Wereldvenster, Baarn, 1969). In dit boek typeerde Jaap Meijer het milde antisemitisme in Nederland als “aimabele risjes”: op een beminnelijke manier een afkeer hebben van joden. p. 87-104 

• Van Israëlietisch Oude Mannen- en Vrouwenhuis tot Joods Tehuis voor Bejaarden: 1841-1966 (1966)

• Van Israëlieten tot Israëliërs. Anderhalve eeuw Joodse geschiedenis 1815-1965 (1965)

• Zij lieten hun sporen achter. Joodse bijdragen tot de Nederlandse beschaving (1964). Een van de in dit boek behandelde joodse erflaters is: Baruch Spinoza.

• Het Jonas Daniël Meijerplein. Bezinning op drie eeuwen Amsterdams Jodendom (1961)

• Het verdwenen ghetto. Wandelingen door de Amsterdamse Jodenbuurt (1948)

Spinoza

Spinoza is alles voor Jaap Meijer. Kom hem niet aan ‘zijn’ Spinoza, “deze allergrootste Nederlandse jood, die ooit bestaan heeft.” *)

Hij schreef: “Spinoza [...] is de eerste Jood, die geheel zelfstandig een nieuwe levenssysteem opbouwt, waarin voor het Jodendom als zodanig geen plaats is. Als Amsterdammer, die Nederland als zijn Vaderland beschouwt, en exponent is van een Nederlandse cultuurstroming als het Libertinisme, is zijn optreden in dit stadium van de Joodse historie een op zich zelf staande verschijningsvorm. Dat hij, na eeuwen, kan gelden als een erflater van de Nederlandse beschaving, is een belangrijk Joods-historisch fenomeen.” **)

Een boek over Spinoza schreef hij niet. Maar met het fanatisme van de gedreven historicus verzamelde hij (als een rasechte blogger avant la lettre) allerlei feitjes en knipseltjes die ergens maar kunnen slaan op Spinoza.
In zijn reeks publicaties Balans der Ballingschap. Bijdrage tot de geschiedenis der joden in Nederland (die hij opzette na Diasporade. Een reeks alternatieve Joodse Cahiers), die hij eveneens in eigen beheer in stencilvorm uitgaf, en waarin als eerste verscheen Tussen Verstrooiing en Verlichting, De historiografie der joden in Nederland, Eerste fase [Balans der Ballingschap I], begon hij vanaf het dubbelnummer VIII/IX een reeks die geheel gewijd was aan Spinoza.

• Om de verloren zoon. Spinoza weerspiegeld in het geschiedbeeld der Nederlandse Joden 1840-1940. (Balans der Ballingschap VIII/IX). Heemstede, 1986, 96 pp. Hierin deed hij een onderzoek naar de joods-Nederlands Spinozareceptie.

• Beeldvorming om Baruch. "Eigentijdse" aspecten van de vroege Spinoza-biografie. (Balans der ballingschap. Bijdragen tot de geschiedenis der Joden in Nederland, X), Heemstede, 1986. 62 pp.

• Om de verloren zoon. Supplementum Sefardicum Neerlandicum (Balans der ballingschap. Bijdragen tot de geschiedenis der Joden in Nederland, XIII), Heemstede, 1988, 96 pp.

• Beeldvorming om Baruch. Supplementum Sefardicum Historicum. (Balans der ballingschap. Bijdragen tot de geschiedenis der Joden in Nederland, XIV/XV), Heemstede, 1989, 83 pp

In dat laatste deel kondigde hij aan dat hij in voorbereiding had een deel: • "Maledictus. Joodse tijdgenoten tegen Spinoza". Voor zo ver ik kan nagaan is het van uitgave daarvan niet meer gekomen.

Jaap Meijer was ervan overtuigd dat de bestuurlijk verantwoordelijken van de eerste, Sefardische, synagogen in Amsterdam, er alles aan gedaan hadden om documenten over hun handelen t.o.v. Spinoza te verdonkermanen. Daarbij zouden ze tevens invloed hebben uitgeoefend op de eerste dichter-historicus van deze begintijd, Daniël Levi de Barrios - als was hij hun spindoctor... - om hun beeldvorming zo rooskleurig mogelijk te maken. Volgens Meijer hadden ze bijvoorbeeld het leraarschap van rabbijn Morteira van de jonge Spinoza verdoezeld, opdat maar niet het idee zo opkomen dat het deze nogal eigenzinnige rabbijn was, die Spinoza zou hebben bedorven. Hij construeert als het ware een ingewikkelde Sefardie-code. Interessant voor de geïnteresseerde buitenstaander is het wel. Maar echt overtuigend is het niet. Steven Nadler deed er dan ook niets mee in zijn Spinoza-biografie, waarin hij overigens deze uitgaven wel in zijn bibliografie opnam.

In Siebe Thissen De Spinozisten. Wijgerige beweging in Nederland 1850-1907 [Uitgeverij SDU Uitgevers Den Haag 2000], komen de joden weinig voor. Die werden niet betrokken bij (of meldden zich niet voor) de Spinozastudie. Dat de onthulling van het monument in Den Haag, plaats kon vinden op Jom Kippoer is er een teken van, dat in het comité, dat het beeld tot stand bracht, geen joden betrokken waren, zo ontdekte Jaap Meijer. Wat dat betreft is zeker de eerste van de bovengenoemde bundels van Jaap Meijer, Spinoza weerspiegeld in het geschiedbeeld der Nederlandse Joden 1840-1940, een fraaie aanvulling op dit boek van Thissen, in de bibliografie waarvan Jaap Meijers werk niet voorkomt.

Vooral het eerste deel, Om de verloren zoon. Spinoza weerspiegeld in het geschiedbeeld der Nederlandse Joden 1840-1940, is voor deze blogger een goudmijntje om enige vroegere blogs aan te vullen en misschien een enkel nieuw blog op te zetten.

Aanvulling 10 juli 2014

Heden blog gemaakt over

Saul van Messel, In de Jodenhoek geboren. Spinozanum poëticum. Carlinapers, 1977   

Aanvullling 28 augustus 2016

Blog van 28 augustus 2016: "Jaap Meijer over Joachim Oudaen’s anti-Spinoza-gedicht"

___________

Het raadsel van de joodse identiteit - PDF bij JHM

spinoza | 05-09-2011 | 16:53 | Link | Reacties (0)