2013 - toch het jaar van Adriaan Koerbagh
We leven alsof we het eeuwige leven hebben. Meestal doen we al vanzelf wat Spinoza in E4/67 de wijze toedenkt en denken we niet aan de dood, maar aan het leven (hoewel Spinoza het zo simpel niet bedoelde). Maar er zijn van die momenten, het sterven van een geliefde of bekende, die ons met onze neus op onze eindigheid drukken.
Ook het naderen van het einde van het jaar en het vieren van oudjaar drukt ons met onze neus op het voortschrijden van de tijd. Over een dag is het weer zover en zit 2013 er op. Voor het verschijnsel tijd heeft Spinoza in de Ethica niet veel aandacht. Als er al beschouwingen aan Spinoza's tijdopvatting gegeven zijn (dat zijn er niet veel), moet daarin vooral worden teruggegrepen op wat hij schreef in de CM (tijd is geen toestand van dingen, maar een wijze van denken) en in brieven (tijd is niets dan een wijze van verbeelden, Brief 12). Zodat hij in de Ethica (in 2/44s) kan schrijven: "Niemand twijfelt er verder aan dat ook de tijd een product is van de verbeelding en wel omdat wij ons inbeelden dat sommige lichamen zich sneller dan, langzamer dan of even snel als andere bewegen." Hiermee heeft Spinoza ons al op de relativiteit van het tijdsfenomeen gewezen.
Dat we morgen oudjaar vieren heeft niets objectiefs. Daarmee ontkent Spinoza niet de realiteit van de jaarlijkse omwenteling van de aarde om de zon. Maar hoe we dat belangrijk voor ons maken, hoe we 'de tijd' meten, de maanden namen geven etc. is allemaal conventie. En al helemaal dat we de overgang naar een nieuw jaar met oud-heidens knallen en vuurwerk vieren, almaar harder en gevaarlijker (om de hier ontbrekende oorlogen dichterbij te halen?), zegt veel over onze verbeelding en passies.
Ook zo'n conventie: de jaaroverzichten vliegen ons in krant en op tv om de oren. Ik voel niet zo de behoefte om een blog met een jaaroverzicht aan Spinoziana op te stellen. Maar toch, aan één ding moet ik nu af en toe denken: aan de bescheiden Koerbagh-petitie die - tot heden - zonder resultaat bleef. Nadat die op 1 juli 2013 was afgesloten (de petitie werd met 392 handtekeningen ondersteund), hebben we er niets meer over gehoord. Ik heb de initiatiefnemer, Bart Leeuwenburgh, naar het vervolg gevraagd. Hij liet mij weten de dag na de sluiting naar de verantwoordelijke ambtenaar van de Gemeente Amsterdam, N. van Rossen, per e-mail de informatie over en resultaten van de petitie te hebben toegezonden. "We hebben er nooit een reactie op gekregen. Later heb ik ook nog gebeld, maar ik kreeg nooit de juiste persoon te pakken, alleen beleefde telefonistes etc.. Na enige tijd heb ik het opgegeven."
Zelf heb ik twee weken geleden per e-mail de verantwoordelijk wethouders, Freek Ossel (o.a. Wonen en Wijken, Openbare Ruimte en Groen) en Carolien Gehrels (o.a. Economische Zaken, Monumenten, Kunst en Cultuur - en zelfverklaard Spinoza-fan) op de hoogte gesteld van de opzet dat Amsterdam, b.v. door een laan, straat, steeg of plein naar hem te vernoemen, de herinnering aan de vrijdenker zou helpen bewaren (ook al heeft het 17e eeuwse stadsbestuur hem veroordeeld en zwaar gestraft). Ik deed hen alsnog het verzoek na te gaan of Amsterdam mogelijk een herinnering aan Adriaan Koerbagh of de broers Koerbagh wil aanbrengen. Ik ontving daarop slechts een 'noreply' reply. Ik geef de moed niet op, het ei is gelegd en gemeentelijke broedmolens draaien langzaam. Dus wie weet... ooit zal worden erkend dat de Koerbaghs tot de Amsterdamse geschiedenis hebben behoord. Misschien zal in 2019 de 350e sterfdag van Adriaan Koerbagh kunnen worden herdacht en ergens in de stad een aandenken aan de vrijdenker worden aangebracht.
In ieder geval kreeg Adriaan Koerbagh in 2013 zijn boek. Daar laat ik mijn terugblik op 2013 bij.
Reacties
Geachte heer Verdult,
behoudens onvoorzienbare omstandigheden verschijnt ook de hertaling van Een ligt in de zomer van 2014 bij Vantilt
Michiel Wielema heeft vlug en goed gewerkt
Dank voor uw steun en de blogs in her algemeen
hubert vandenbossche 30-12-2013 @ 14:20
Ah, mooi dat u hierop wijst, heer Vandenbossche. Inderdaad iets om naar uit te zien in 2014. Ik ben zeer benieuwd naar wat Michiel Wielema ervan gemaakt heeft en hoe Vantilt het gaat uitgeven.
Stan Verdult 30-12-2013 @ 14:32
Onze voorstelling van de tijdelijkheid (eindigheid) van ons bestaan is een inadequate en derhalve ONWARE idee van onszelf. Mèt Spinoza voelen en ervaren we "nos aeternos ESSE" ("dat we eeuwig ZIJN"). Of niet soms?
Uitgezonderd voor het woordje 'alsof' in de eerste regel van deze blog zwaai ik jou, Stan, de erepalm toe voor de beste blogger van het jaar.
Wim Klever 30-12-2013 @ 15:21
Dank, voor de erepalm, Wim, maar dat 'alsof' laat ik uiteraard staan.
Die bewering (At nihilominus sentimus experimurque nos aeternos esse) staat - onbewezen - als toelichting in een scholium (bij 5/23). Spinoza doet een beroep op een algemene ervaring, waarvan nog maar zeer de vraag is of we die allemaal hebben (heb jij die?).
Ik sprak vanuit mijn gewone actualem corporis existentiam en bekeek de dingen sub duratione.
Stan Verdult 30-12-2013 @ 16:02
Nou, Stan, dan lopen onze wegen in dat opzicht, ondanks onze gezamenlijke bewondering voor Spinoza, toch ver uiteen. Het is volgens mijn lectuur niet de vraag of Spinoza betwijfelt dat we allemaal die 'algemene ervaring' hebben. Natuurlijk hebben wij, zeker op onze leeftijd, die beiden. Je zou jezelf, je eigen ziel, weerspreken, mocht je dit ontkennen. Ik gebruik nu even de taal van 2/47s. [Helaas wordt deze zin ook door alle mij bekendenvertalingen verkeerd vertaald, alsof 'sibi' zoiets als 'a tegen b en die tege c' betekent ipv ider van de groep tegen zichzelf]. En hoe dat geschiedt vlg Spinoza? Dat staat klip en klaar in de eerste 20 proposities van E5 bewezen.
Wim Klever 30-12-2013 @ 17:22
Men kan over 'algemene ervaring' spreken, maar doet daarmee een beroep op herkenning. Als dat niet het geval is, moet degene die een beroep op ''gedeelde algemene ervaring' doet, een stapje terug doen: ieder gaat, nihilominus, immers over z'n eigen ervaring. Dan ben ik maar net als Voetius die in reactie op Descartes zei dat hij helemaal geen "aangeboren Gods-idee" in zich herkende.
Verder, Wim, sla je, met je opmerking over 'sibi', kennelijk een paar stappen over en reageer je op een associatie/herinnering die je hebt, maar hier niet deelt. Ik zie wel op welke passage je doelt, maar zie het verband niet.
Stan Verdult 30-12-2013 @ 18:13
Ad 2. Nam revera dum SIBI contradicunt, vel eadem vel diversa cogitant .....
Ad 1. Ervaringsmatig zou je onmogelijk aangeboren ideeën (mochten die er zijn) kunnen onderscheiden van verworven ideeën, omdat je niet kunt terugkeren naar je eerste bestaansmoment om ze te detecteren.
Wim Klever 30-12-2013 @ 19:46
Nog een reactie op je eerder gedane uitroep:"Heb jij die?". Ja, die heb ik. Ik begrijp (intelligo) en aanschouw (contemplo) mijzelf als modus vav de substantie, waarbij de aanschouwing (intuitie) het reactieve product /cq de beleving van de ervaringen is. En ik veroorloof mij te denken dat dit bij jou, Stan, evenzo is. Bij wat je overlomt aan blijdschap, tegenslag of ellende weet en erken je toch de eeuwige wetmatigheden van de natuur en verschaft je dat toch rust en vrede,
nietwaar? En daarin zijn wij geen bevoorrechte uitzonderingen.
Wim Klever 30-12-2013 @ 21:41
Deels kan ik je volgen en ben ik het met je eens, Wim. Ook ik begrijp (intelligo) en aanschouw (contemplo) mijzelf als modus van de substantie, alleen is - zoals ik Spinoza lees - mijn intuïtieve aanschouwing NIET het reactieve product van mijn ervaringen/aandoeningen (dan zitten we op het niveau van de passies), maar is het een vorm van HANDELEN vanuit de kracht die de natuur mij gegeven heeft. Het van toepassing zijn van de eeuwige natuurwetmatigheden op dit singuliere/particuliere individu is MIJN INZICHT (en dat is geen reactie, maar actie!) en is slechts rustgevend als het echt mijn inzicht is. Maar om dat dan te ervaren als aeternos esse gaat mij een brug te ver. Bij mij verhoogt het juist 't besef van eindig en tijdelijk zijn. En omdat ik begrijp hoe dat zit, heb ik daar volkomen vrede mee. Ik hoef in de plaats van de (vroegere) religieus gemotiveerde onsterfelijkheids= eeuwigheidswens door Spinoza niet getroost te worden met een geheel andere eeuwigheidsillusie.
Stan Verdult 30-12-2013 @ 22:45