Abraham Sutzkever (1913 - 2010) 'A nakht mit shpinozn' & 'Shpinoze'
Soms ontdek ik dat iemand een Spinoza-gedicht heeft gemaakt, maar lukt het me niet om het te achterhalen. Enige daarvan wil ik toch graag documenteren. Wie weet lukt het me op die manier om het gedicht te achterhalen.
Je leest wel dat Spinoza voor Jiddische dichters en intellectuelen een idool is. En het valt iderdaad op hoevelen van hen aandacht gaven aan Spinoza. Zo bijvoorbeeld Avrom of Abraham Sutzkever.
Sutzkever werd geboren in Smorgon bij Vilnius, Litouwen.Toen tijdens de Eerste Wereldoorlog in 1915 Smorgon werd verwoest vluchtte het gezin Sutzkever naar Omsk in Siberië. Of de joden werden door de Russen collectief gedeporteerd, omdat ze ervan verdacht werden te collaboreren met de oprukkende Duitse troepen. Siberië maakte diepe indruk op de opgroeiende Abraham. Ook dat zijn vader er overleed. Later wijdde hij een gedichtencyclus "Sibir" aan zijn vroegste kinderjaren. In 1922 keerde moeder en kinderen terug naar Vilnius. Abraham ging er naar het gymnasium en werd begin 30-iger jaren lid van de joodse schrijversgroep ‘Joeng Vilne’. Zijn eerste gedicht verscheen in 1932 in het tijdschrift van zijn padvindersgroep. Vanaf 1934 publiceerde hij regelmatig in tijdschriften uit Warschau en Vilnius en in 1937 verscheen zijn eerste gedichtenbundel Lider ('liederen').
Daarin staat onder andere het gedicht: 'A nakht mit shpinozn'.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vocht hij mee in het getto van Vilnius. Slechts enkele van de 80.000 inwoners zouden overleven. In 1943 ontsnapte hij uit het getto naar de partisanen in de bossen. In 1944 berichtte hij vanuit Moskou over de systematische uitroeiing van de Litouwse en Poolse Joden. Hij werkte ook mee aan het Zwartboek over de genocide op de Sovjetjoden van Ilja Ehrenburg en Wassili Grossman. Na de oorlog trad hij op als getuige tijdens de processen in Neurenberg. het indrukwekkende literaire tijdschrift "Di Goldene Kejt" op, waarvan hij vijfentwintig jaar hoofdredacteur bleef.
In 1947 emigreerde Sutzkever met zijn vrouw via Polen naar het mandaatgebied Palestina en woonde sindsdien in Tel Aviv.
Zijn reis in 1947 naar Israël zou hem ook in Den Haag en in Amsterdam hebben gebracht waar hij aan zijn Spinoza-gedicht uit 1937 twee stukken toevoegde, waarna hij het gedicht nu "Shpinoze" noemde [p. 593 van Sutzkevers Poetishe verk, vol.1.]
Hij richtte in 1948 het tijdschrift Di goldene kejt ('de gouden ketting', dit is het symbool voor het overleven van het Joodse volk) voor literatuur en essays in de Jiddische taal op. Hij schreef diverse romans en poëzie.
Begin 2010 overleed Abraham Sutzkever op 96-jarige leeftijd.
In plaats van zijn gedicht 'Shpinoze' plaats ik hier een vertaling uit het Jiddisch van Willy Brill in de door hem samengestelde en vertaalde bundel Sprakeloos water - Spiegel van de moderne Jiddische poëzie (Meulenhoff, 2007):
OLIFANTEN BIJ NACHT
Olifanten bij nacht, als logge geesten
die zich op de rij af
komen baden in een meer
zijn geen olifanten
zij dragen slechts een masker
Ik, de jager van de nacht
die heeft aanschouwd hoe sterren
veranderen in antilopen –
ik loerde eens tussen het struikgewas
bij een rivier naar zeven
maanbeschenen olifanten
die naar de oever kwamen
Een ogenblik sloeg elk van hen
het water gade, of er niemand was die keek
en deed daarna het olifantenmasker af
de oren, tanden, en de lange slurf
totdat zich voor mijn ogen
zeven meisjes toonden
Zeven meisjes klieven met hun borst het water
welven zich als toverstralen
zwemmen, zwemmen
Ik wist: zij zullen weldra teruggaan, en zich hullen
in oren, slurven om weer olifant te worden
En stiller dan een slang besloop ik hun vermomming
nam één masker mee, verstopte mij opnieuw
En toen de zeven meisjes, in paarlemoeren floers
zich weer tot olifant vermomden
ontbrak voor één een masker, en zij bleef
naakt zitten op een steen, met bibberende leden
eenzaam, onbemind, in ongenade
En ik, de jager
ben met haar getrouwd, een meisje zonder masker
Abraham Sutzkever
En hier van YouTube zijn Jiddische lied 'Unter dayne vayse shtern', gezongen door Chava Alberstein
| Unter dayne vayse shtern Shtrek tsu mir dayn vayse hant Mayne verter zaynen trern viln ruen in dayn hant Ze, es tunklt zeyer finkl In mayn kelerdikn blik Un ikh hob gornit kayn vinkl Zey tsu shenken dir tsurik Un ikh vil dokh, got getrayer Dir fartroyen mayn farmg Vayl es mogt in mir a fayer Un in fayer mayne teg Nor in kelern un lekher Veynt di merderishe ru Loyf ikh hekher, iber dekher Un ikh zukh, vu bistu, vu? Nemen yogn mikh meshune Trep un hoyfn mit gevoy Heng ikh a geplatste strune Un ikh zing tsu dir azoy Unter dayne vayse shtern Shtrek tsu mir dayn vayse hant Mayne verter zaynen trern viln ruen in dayn hant Ze, es tunklt zeyer finkl In mayn kelerdikn blik Un ikh hob gornit kayn vinkl Zey tsu shenken dir tsurik
|
Under your white stars give me your white hand my words turn into tears, receive them in your hand. When it becomes night let the stars light up the dept of my glance so I find quiet in the darkness, allow you to weep again. Only you hear what I ask, only you know my pain. Look at this fire, this I carry and it burns in my heart. In the cellars, in the dungeons the freedom is in the death. On the houses, on the roofs I shout: "Where are You, God?" Restless I look for You, chased by death. Only for this song I allow me a pause, and I sing for You, oh God. Under your white stars give me your white hand my words turn into tears, receive them in your hand. When it becomes night let the stars light up the dept of my glance so I find quiet in the darkness, allow you to weep again.
|
Op 14 februari 2010 werd de volgende met gliefde gemaakte video geplaatst als een hommage met veel foto's, gedichten en opnamen van bij zijn begrafenis en een herdenkingsbijeenkomst:
Abraham Sutzkever (1913-2010).××‘×¨×”× ×¡×•×¦×§×¢×•×•×¢×¨ Yiddish
Bronnen
NL Wikipedia over Abraham Sutzkever en Engelse wiki
Jiddische Documentatie op Bibliotheca Augustana over Avrom Sutskever
Het gedicht Olifanten bij nacht van hier
Info over a poem by Abraham Sutzkever on Spinoza
Stefana Sabin: Der Lyriker als Zeitzeuge. Zum Tod des jiddischen Dichters Abraham Sutzkever
The Yiddish Voice met verzameling necrologieën
