BdSpinoza

Antonin Artaud (1896 - 1948), Spinoza en lichamen zonder organen

NB. Rectificatie! Zie in dit blog van 12 augustus 2016 dat het hieronder besproken gedicht Chanson secrète enfantine des rose-croix blijkbaar ten onrechte aan Artaud is toegeschreven.

Antonin Artaud was een Frans avantgardistisch toneelschrijver- en criticus, dichter, acteur en regisseur. Op vijfjarige leeftijd kreeg hij hersenvliesontsteking. Tot aan zijn dood had hij last van de gevolgen: aanvallen van stotteren en spasmen, ernstige zenuwstoringen en ondraaglijke hoofdpijnen. De anti-syfilisbehandelingen die hij als jongeman onderging, lieten hun sporen in zijn lichaam achter. Vanaf zijn negentiende leed hij aan ernstige psychische storingen en raakte verslaafd aan opium, het middel dat hij tegen zijn pijnen gebruikte. Zijn leven was één  aaneenschakeling van ontwenningskuren, bezoeken aan dokters en verblijven in instellingen. Het werden evenzovele pogingen om zijn gestolen, onteigende lichaam terug te winnen. Het lichaam werd hierdoor van centrale betekenis voor hem. Het verlangen naar een nieuw lichaam beheerste zowel zijn leven als zijn hele kunstenaarschap.

      
                                  [fotokaart van hier]

Het uit elkaar spattende lichaam enerzijds en het nieuwe lichaam waarin alles opnieuw samenkomt anderzijds: die twee lichamen doorkruisen het denken van Artaud. Op dat snijpunt bevindt zich ook het lichaam van Heliogabalus, de gekroonde anarchist, zoals de ondertitel luidt die Artaud aan zijn tekst gaf (Héliogabale ou l'anarchiste couronné, 1934). Artaud heeft er nooit een geheim van gemaakt dat zijn Heliogabalus voor een deel een zelfportret is. [Al deze informatie heb ik uit het fraaie artikel De lichamen van Artaud, zie onder].

Hier volgt een gedicht van Artaud waarin hij Héliogabale naast Spinoza zet. Uit welk jaar het gedicht stamt weet ik niet.

Chanson secrète enfantine des rose-croix Héliogabale et Spinoza sont une seule en même chose Vive la rose Héliogabale et Spinoza font un seul et meme choix Vive la croix Le chaste philosophe sans besoin le cruel empereur qui Partout chie Ont le même sens de la cité Mettant l’anarchique en Unité et l’Un dans l’anarchie Multiplicité Pédé castré sado maso travestiste Panthé modo nature substantialiste Tous deux n’ont qu’un corps sans organes Et sur ce corps de vibrations qui en émanent Pitié pour qui signait César-Crucifié ar celui-là on ne peut pas s’y fier Puisque’il n’osa Pas s’appeler Héliogabale-et-Spinoza

Kinderachtig geheim lied van het rozen-kruis Héliogabale en Spinoza zijn één in hetzelfde Leve de roos Héliogabale en Spinoza maken slechts één en dezelfde keus Leve het kruis De kuise filosoof zonder behoefte de wrede keizer die overal schijt aan Hebben hetzelfde gevoel voor de stad  Zettend ‘t anarchistische in Eenheid en ’t Ene in de anarchie Veelheid Gecasteerde pedo sado-masochistische travestiet Algodse modi van substantialistische natuur Allebei hebben slechts een lichaam zonder organen En op dit lichaam de trillingen die ervan uitgaan Genade voor wie signeerde Gekruisigde-Caesar Want ook bij die kan men er niet van op aan aangezien hij het niet aandurfde Héliogabale-en-Spinoza te heten

Wim Klever in wiens ondergenoemd artikel ik dit gedicht aantrof, herkende in dit gedicht veel van de kerngedachten van Spinoza. Hij stelt zelfs in een rethorische vraag: "is dit niet een aubade aan de inhoud van de Ethica?". Ik volg hier zijn toelichting. Heliogabalus  of Elagabalus, Romeins keizer van 218 - 222, was een van de wreedste keizers. Maar hij was ook als een God, een 'Deus quatenus'. En voor zover hij God was, wat is dan het verschil tussen hem en Spinoza? Hun gedrag is vergelijkbaar. En niet alleen het hunne, voeg ik eraan toe... Zijn niet Heliogabale en Spinoza (en wie niet?) gevolgen van dezelfde natuurkrachten, zijn hun leven en lijven niet onderhevig aan dezelfde natuurwetten? Wat is, uit fysisch oogpunt, het verschil tussen zelfbeheersing en losbandigheid? Is het ene onsocialer en onpolitieker dan het andere? De associaties, in esperanto-achtige taal, herinneren ons aan de seksuele losbandigheden van de een en de substantie-modi-concepten van de ander; deze moeten ons overtuigen van de eenheid in de menigvuldigheid. Alles is vibratie of emanatie van hetzelfde. "Materia ubique eadem", de materie is overal hetzelfde: "Heliogabale-en-Spinoza". 
Ja, we moeten nog altijd wennen aan dit overboord zetten van onze  moralistische concepten. Maar toch had Spinoza uiteindelijk een ander verhaal, over hoe we ons tegen de Heliogabalen onder en in onszelf kunnen verzetten en beschermen. 

Gilles Deleuze schreef samen met de lacaniaans georiënteerde psychiater Felix Guattari Mille Plateaux (1980); deel twee van een studie met als titel Schizofrenie et Capitalisme. Daarin het artikel: 28 november 1947 Hoe jezelf een lichaam zonder organen te maken?
Over dat idee, dat 'postmoderne concept', 'lichaam zonder organen' dat zij ontleenden aan Artaud, is inmiddels een bibliotheek aan literatuur verschenen. Het begrip werd door hen ontleend aan een radioexperiment uit 1947 van Antonin Artaud, waarin deze a.h.w. de oorlog aan de organen verklaarde. Hadden we maar geen organen...

When you will have made him a body without organs,
then you will have delivered him from all his automatic reactions
and restored him to his true freedom.

[Hier is een Engelse vertaling te vinden van het artikel van Deleuze en Guattari: "On November 28, 1947, Artaud declares war on the organs: To be done with the judgment of God, "for you can tie me up if you wish, but there is nothing more useless than an organ."]

Aan het beetje dat ik inmiddels gelezen heb van hoe Deleuze over dit onderwerp schrijft, merk je heel goed dat hij zich intensief met Spinoza heeft bezig gehouden. 
Het voert mij te ver van het doel met deze gedichtenreeks, om daar verder op in te gaan. Het is trouwens sowieso een nogal esoterisch onderwerp geworden naar mijn indruk, vooral daar de betekenis van het concept  'lichaam zonder organen' telkens weer verschuift (het is immers uiterst postmodern om de begrippen niet, zoals Spinoza het nog probeerde, helder af te bakenen...)

NB Als iemand mijn poging tot vertaling (die ook een poging tot begrip was) kan verbeteren: ik houd mij er voor aanbevolen.

                                                                                     Stan Verdult 

Gebruikte bronnen

Wim Klever 'Spinoza in Poetry', in Studio Spinozana Vol. 5 1989

Keizer Heliogabalus - Een vreemde danser in Rome of: De lichamen van Artaud

De mythe van de moderniteit getoetst

Anneke Smelik, De kunst van de ontmoeting, De receptie van Deleuze binnen cultuurwetenschap

Torkild Thanem, The Body without Organs. Nonorganisational Desire in Organisational Life [PDF]

capitalismandschizophrenia.org

En heel veel op internet te vinden over: corps sans organes (CsO), bodys without organs (BwO) etc.

spinoza | 12-01-2009 | 16:02 | Link | Reacties (2)