Ben Goerion's bezoek aan Spinoza's grafmonument op zaterdag 25 juni 1960
Het is bekend dat David Ben Goerion, de uitroeper en eerste premier van de staat Israël, een groot liefhebber was van Spinoza. Wie zijn naam in het zoekvenster ingeeft krijgt daarover diverse blogs. Een foto en een krantenbericht, maar los van elkaar, zijn aanleiding voor dit blog en worden hier voor het eerst bij elkaar gebracht.
Van 25 januari 1948 tot 1963 (met een onderbreking van 1953-1955) was Ben Goerion premier van Israël. In 1960 bracht hij een bezoek aan diverse landen van Europa, waaronder Nederland waar hij het langst bleef. Zijn officiële bezoek aan Nederland begon op woensdag 22 juni 1960 en op vrijdagmorgen 24 juni zou hij weer teruggaan naar Israël. Zo kwam het in de pers.Ben Goerion overleed 1 december 1973 en werd maandag 3 december begraven. Dagblad De Tijd bracht vervolgens op 5 december 1973 in een terugblik een reconstructie door Eddo Rosenthal van dat bezoek van toen 13½jaar daarvoor, waarvoor hij diverse mensen die daar indertijd bij betrokken waren, had benaderd. En uit dat bericht bleek dat Ben Goerion niet vrijdags terugvloog, zoals officieel gepland, maar er nog enige informele dagen aan vastknoopte. Die zaterdag bracht hij een bezoek aan het grafmonument van Spinoza bij de Nieuwe Kerk in Den Haag. Zie dat verslag in dit PDF bij de KB op p. 9 **)
Bij die gelegenheid werd deze foto gemaakt, die overigens niet in De Tijd stond.
Ben Goerion bij Spinoza’s herdenkingsmonument in Den Haag
op zaterdag 25 juni 1960
[Courtesy of the Leo Baeck Institute]
Het officiële programma liet David en zijn vrouw Paula Ben Goerion ook een kijkje nemen bij de Deltawerken in aanbouw, er waren ontvangsten en banketten, waaraan ik hier voorbijga. Hierna doe ik enige grepen uit dat artikel, waarin De Tijd, Ben Goerions bezoek reconstrueerde.
“Naast de officiële bezoeken op de diverse departementen was er een uitbundige ontvangst, georganiseerd door de joodse gemeenschap. Centraal daarbij stond Ben Goerions bezoek aan de Portugese synagoge in Amsterdam, waar hij vooral met grote interesse een vergeeld document in de Bibliotheca Rosenthaliana heeft bekeken: ban op de afvallige joodse wijsgeer Spinoza.Ben Goerion was een groot bewonderaar van Spinoza. De persoon Spinoza boeide hem zeer als ook zijn filosofische werken. In de jaren veertig maakte hij reeds deel uit van het Spinoza-gezelschap in Israël, dat zich bezighield met de bestudering van de werken van deze Nederlandse wijsgeer. […Hij bezocht een boekwinkel waar hij vele boeken kocht en bracht een tijd in bed lezend door… ]
Het was tijdens die drie onbezorgde dagen dat de broer van ambassadeur Chanan Cidor, de graficus Paul Citroen, als een van de weinigen Ben Goerion opzocht en van hem zijn bekende portret maakte (gedateerd 25 VI '60).
Uw volk
Toch heeft Ben Goerion die drie dagen niet alleen lezend op zijn bed doorgebracht. Hij was immers in het land van zijn favoriete wijsgeer Spinoza. Uitsluitend om de religieuze leiders van de Nederlandse joodse gemeenschap niet te veel voor het hoofd te stoten, was Ben Goerions grootste wens niet ten uitvoering gebracht. Maar nu was er alle tijd en gelegenheid voor gekomen.
Zaterdag begaf Ben Goerion zich in het geheim met zijn naaste medewerkers en een paar veiligheidsagenten op weg naar een kerkhof [sic] in Den Haag waar Spinoza begraven zou liggen. Op het kerkhof ligt nu een ruwe natuursteen die in opdracht van Ben Goerion was gehouwen uit de bergen van Judea. Op de steen stond alleen het Hebreeuwse woord „Amcha" - uw volk -. Van het kerkhof ging Ben Goerion naar het Spinozahuis en naar het koperen standbeeld van Spinoza dat staat aan de (gedempte) Paviljoensgracht in het hartje van Den Haag. (Zalman Sjazar, tot voor kort Israëls president, had voordien eenzelfde tocht langs deze herinneringen aan Spinoza gemaakt.) Het standbeeld van Spinoza stond toen op een nogal verwaarloosde plaats in de Haagse binnenstad, waar enkele dagen per week markt werd gehouden.
Tot zover dit verhaal over Ben Goerion’s bezoek aan Nederland en Spinoza dat 13½ jaar voor zijn dood had plaats gevonden. [cf KB]
Aanleiding tot en voorgeschiedenis van dit blogToen ik onlangs weer eens wat ‘speurwerk’ deed op de website van het Center for Jewish History *) vond ik een foto van “Ben Gurion at Spinoza's grave in The Hague.” De bijgeleverde beschrijving echter kon niet correct zijn. Daar stond te lezen: “Content and Scope: 300th Anniversary of Spinoza’s Death”. Ik ging eens op zoek in het krantenarchief van de KB of daar meer informatie over dat bezoek te vinden was. En ja, ik trof inderdaad diverse berichtjes over het bezoek dat Israëls premier Ben Goerion in 1960 aan Europa bracht, waarbij hij het langst in Nederland bleef. Zijn officiële bezoek aan Nederland begon op woensdag 22 juni 1960 en op vrijdagmorgen 24 juni zou hij weer teruggaan naar Israël. Daarover kwamen berichten in de kranten. Wat toen niet in de kranten kwam was dat hij besloten had nog een aantal dagen informeel aan z’n bezoek toe te voegen om wat rust te nemen, maar vooral ook om een aantal dingen te doen die hij zelf leuk vond, zoals het grafmonument voor Spinoza bezoeken. Ik liet het Leo Baeck Institute weten dat Spinoza in 1677 overleed, Ben Goerion in 1973, wat drie jaar voor de 300e jaardag van Spinoza’s overlijden was. Tevens liet ik hen weten dat het bezoek had plaats gevonden op zaterdag 25 juni 1960. Ik vroeg hen toestemming om die foto in een blog over dat bezoek te mogen gebruiken. Zij waren blij met mijn juistere omschrijving van de gelegenheid waarbij die foto is genomen en verleenden mij vlot toestemming om deze foto in dit blog te gebruiken.
________________
*) een samenwerkingsproject van het American Jewish Historical Society, American Sephardi Federation, Leo Baeck Institute, Yeshiva University Museum & YIVO Institute for Jewish Research**) In dat artikel, dat in deze PDF bij de KB op p. 9 staat, maakte Eddo Rosenthal overigens fouten o.a. wat betreft dateringen. Hij rekende alsof de eerste dag, de 22e juni ’60, een maandag was geweest, maar dat was een woensdag, zodat de bewering aldaar dat het bezoek van 22 tot 29 juni zou hebben geduurd niet klopte; die vrijdag was het niet de 26e maar de 24e. Spinoza’s grafmonument bevindt zich niet op “een kerkhof in Den Haag,” maar in de tuin bij de Nieuwe Kerk aldaar. Ook is duidelijk dat de auteur van het stuk, Eddo Rosenthal, zelf nooit daar is geweest, anders zou hij niet hebben beweerd: “Op het kerkhof ligt nu een ruwe natuursteen die in opdracht van Ben Goerion was gehouwen uit de bergen van Judea.” Het gaat om de zwarte steen waarin Amcha is gegraveerd en die is aangebracht in de rechtopstaande steen onder het reliëf van Spinoza van beeldhouwer J.G. Wertheim. [Hier méér]
Foto's Stan Verdult augustus 2009
