BdSpinoza

Breviarium Spinozanum: waarheidsijver is een bron van vriendelijkheid en zachtheid

Tegen het eind van de Tractatus theologico-politicus, in Hfst 20 §15, stelt Spinoza Amsterdam als voorbeeld van een stad die als bewijs kan dienen voor zijn stelling dat de overheid mensen vrij kan laten in hun meningen, waarin ze van elkaar kunnen verschillen, zonder dat ze elkaar schade berokkenen. Er is wel aangenomen (b.v. door Henri Krop) dat hij die lofrede op Amsterdam ironisch bedoelde (denk aan Adriaan Koerbagh). Ik betwijfel dat, als je ziet hoe die hommage aan Amsterdam is ingebed in een serieuze context. Daarna verwijst Spinoza – als voorbeeld van het tegenovergestelde - naar de verwoestende uitwerking van de overheidsinmenging in het geschil tussen remonstranten en contra-remonstranten. Hij wijst erop dat scheuringen niet voortkomen uit een grote ijver voor de waarheid (ex magno veritatis studio), maar uit heerszucht. Het is daar dat hij aan het magnum veritatis studium tussen haakjes toevoegt: die namelijk een bron is van vriendelijkheid en zachtheid. Hier de betreffende Latijnse passage:

praeterea schismata non oriri ex magno veritatis studio (fonte scilicet comitatis, & mansuetudinis), sed ex magna libidine regnandi;

Er staat niet ‘fons’ maar ‘fonte’ wat een duidelijke plaatsaanduiding (locatief) is, die dan – zo dacht ik aanvankelijk - eerder op veritas dan op een gekwalificeerde activiteit als ‘studio’ (ijver) zou slaan; maar bij nader inzien denk ik toch dat Spinoza het bedoelt als te slaan op de ijver voor de waarheid – hét streven van ware filosofen. Daarom mag je dit m.i. herformuleren tot het volgende Spinozistische adagium, waarbij je het uitleggend ‘scilicet’ (namelijk) kunt weglaten of beter: omzetten in ‘est’:

Veritatis studium est fons comitatis et mansuetudinis

De vertaling staat in de kop van dit blog (waarbij ik de vertaling van Akkermans lichtjes heb aangepast). Het is wel aardig nog eens te beseffen dat studie vooral ijver betekent - het serieus streven naar kennis ofwel conatus cognitionis! En dat "Summus mentis conatus summaque virtus est res intelligere tertio cognitionis genere." [5/25]

Tot zover wat ik in dit blog wilde schrijven. [De zinvolle toepassing als moraliteit voor dit blog kan iedereen zelf wel bedenken...]

Wie schetst mijn dubbele verbazing, toen ik bij ’t even Googlen, op de website van de Biblioteca Ambrosiana in Milaan deze afbeelding tegenkwam en een PDF van een paper over een “Essay van een metafysische ervaring” van Gustavo Bontadini (1938) dat eindigde met enige pagina’s waarop men “Note e appunti per possibili domande” [Notities en aantekeningen voor eventuele vragen] kon opschrijven. Aan de kop van het formulier stond:

De ene verbazing betrof het feit dát daar deze uitspraak van Spinoza gebruikt werd. Wel aardig om te zien uiteraard. De tweede verbazing betrof de vraag waarom de maker ervan mansuetudo (zachtheid) verving door benevolentia (welwillendheid, genegenheid). De enige reden die ik kan bedenken is de mogelijke veronderstelling van de maker dat mogelijk meer lezers het tweede dan eerste woord kunnen thuisbrengen. Maar wie weet is er een andere uitleg mogelijk.

spinoza | 03-10-2015 | 12:27 | Link | Reacties (5)