Carolus Tuinman (1659 - 1728), Voetiaans dominee, Neerlandicus en Spinozabestrijder

Half november werd in protestants Nederland herdacht dat 350 jaar geleden in Maastricht Carolus Tuinman werd geboren. Cornelis Tuinman, schrijft Jonathan Israel in Enlightement Contested in tekst en index, maar in de bibliografie staat zijn naam juist: Carolus Tuinman - een echte bestrijder van de wel gestorven, maar nog o zo levende Spinoza.

Tuinman groeide op in Maastricht als kind van Bartel Thuijnman en Sophia Aoronius. Vanaf zijn jeugd verzamelde hij spreekwoorden en uitdrukkingen, die hij later gebruikte bij het samenstellen van zijn boeken. Carolus volgde de theologische studie in Utrecht en voelde zich daar nauw verbonden met voetiaan Melchior Leydekker (een strenge protestantse richting in de Republiek). Later zou Tuinman ook zijn geschriften gereedmaken voor de druk. Hierna werd hij predikant in Sint Kruis (Staats-Vlaanderen), Sint Maartensdijk, Goes en Middelburg, waar hij tot aan zijn dood in 1728 bleef.

Deze gereformeerde dominee van de, nogmaals, zeer strenge Voetiaanse richting vond de vrijdenkerij en het Spinozisme ´zielspest´! In navolging van Voetius vond hij dat wetenschap maar tot atheisme leidde. Vanuit Middelburg schreef hij in 1719 verontrust: het aantal 'Spinosisten groeit leider aan in ons gantsche Vaderland'.

Jonathan Israel: "This continuing dissemination was helped, he alleged, by the insidious duplicity of the dissident theologian Pontiaan van Hattem (1645–1706) who, like van Leenhof, had supposedly camouflaged the new popular Spinozism in Christian-sounding phrases as was manifest, he maintained, from the recent compilation of van Hattem’s writings entitled De Val van’s Wereldts Af-God (The Hague, 1718), clandestinely edited and published by the remarkable Jacob Roggeveen (1659–1729), discoverer of Samoa and, in April 1722, of Easter Island."

Carolus Tuinman bleef als groot liefhebber zeer bezig met de Nederlandse taal. Hier een toepasselijke proeve uit zijn Rymlust, behelzende I. Het ongerymde pausdom, met eene rommelzode van paapenheiligdom. II. Uitspannings uitspanning en III. Rymproeve. Alles tot betoog van de rymrykheid der Nederduitsche taal. Noch een Byvoegzel van gedichten. Gedrukt, by Michiel Schryver, 1729. Daaruit 

 

 

 

Byschriften 

Benedictus de Spinosa

Verloochent Jode, die verwoed God zelf bestreed,
Geen snooder monster heeft de hel ooit opgegeven:
Want gy verloochent Hem, voor wie de Duivels beven,
Wie is zo boos als gy? 'k zeg dat ik 't niet en weet.


Grafschriften

I

Op B. D. S.

Spouw op dit graf. Hier ligt Spinosa. Was zijn leer,
Daar ook bedolven! Wrocht die stank geen zielpest meer.

 

Na zijn dood werden verschillende bundels van hem uitgegeven, zoals een verklaring van de Heidelbergse Catechismus in 55 preken, de bundels ‘Keurstoffen’ over de profetische boeken uit het Oude Testament en de leerredenen over het bijbelboek Job. Tijdens zijn leven gaf Tuinman ook zelf geschriften uit waarin hij graag en veel polemiseerde. In 1722 verscheen zijn etymologisch woordenboek getiteld ‘Fakkel der Nederduitsche taale’. Verder verscheen in twee delen een ‘Oorsprong en uytlegging van de dagelyks gebruikte Nederduitsche spreekwoorden’. In tegenstelling tot zijn eigen werk, dat alleen nog studieobject is voor specialisten, worden zijn preken nog steeds herdrukt.

Beginzel van hemelwerkDe titels van Carolus Tuinman's  bestrijdingswerken zijn te fraai om niet te vermelden:

Johan Kalvijns onderrichting, tegen de dolle en dweepersche Secte der Vrygeesten (Middelburg, 1712)

De heillooze Gruwelleere der Vrygeesten (Middelburg, 1714)

De Liegende en Bedriegende Vrygeest, ontmaskeert in een Antwoord aan den vermomden Constantius Prudens (Middelburg, 1715).

Sibboleth, of Leugen en Bedrog van den vermomden Vrygeest Marinus Booms (Middelburg, 1715)

Het helsche Gruwelgeheim der heilloose Vrygeesten (Middelburg, 1717)

Korte afschetzing der ysselykheden, welke van de Spinozistische Vrygeesten uitdrukkelyk worden geleert (Rotterdam, 1719)

Rymlust In z'n geheel in te zien bij books.google [Spinozagedicht op p. 451]

Bronnen

Deze gegevens ontleen ik aan een artikel van Dr. H. Florijn in het Reformatorisch Dagblad van 17 december 2009, Carolus Tuinman: Voetiaan en neerlandicus, en aan Jonathan Israel´s Enlightenment Contested, (p. 31 en 376/7)

Michel Wielema, Spinoza in Zeeland: the growth and suppression of 'popular Spinozism' (c 1700-1720). In: Wiep van Bunge, W. N. A. Klever (Eds.). Disguised and overt Spinozism around 1700: papers presented at the international colloquium, held at Rotterdam, 5-8 October, 1994. Studies in intellectual history Volume 69, BRILL, 1996, p. 103 - 115

Zie ook bij DBNL

Reacties

Wie vandaag, zondag, de link naar het artikel over Carolus Tuinman in het Reformatorisch Dagblad aanklikt krijgt dit te lezen:

Fijn dat u belangstelling hebt voor refdag.nl, de nieuwssite van het Reformatorisch Dagblad.
Vandaag is het zondag. We wijden deze dag in het bijzonder aan de dienst van God. Wij beschouwen de zondag als een rustdag, een opdracht van God en een geschenk, waar we dankbaar voor mogen zijn. Om die reden actualiseren we onze site vandaag niet.
Staat het nieuws dan stil op zondag? Nee, dat niet - we leven in een jachtige tijd waarin het verschil tussen zondagen en werkdagen helaas steeds kleiner wordt.
Morgen brengen we u graag weer op de hoogte van de dagelijkse gebeurtenissen, voorzien van achtergronden, commentaar en opiniërende artikelen. Zoals u dat van ons gewend bent.

Gisbertus Voetius en Cornelis Tuinman zouden trots geweest zijn op hun navolgers. Het is een fraai voorbeeld van hoe men nog steeds, net als in de 17e eeuw, ook anderen hun normen wil opleggen en tot bepaald gedrag wil dwingen. Het is namelijk nogal schijnheilig om te stellen dat de site uit de lucht is omdat ze deze vandaag niet kunnen actualiseren, terwijl het hun provider geen enkele inspanning zou kosten om de site gewoon in de lucht te houden.