Caute = verstandig

In juni 2008, toen ik nog pas een jaar met Spinoza bezig was en dit weblog dagelijks enige tientallen bezoekers telde, schreef ik een  blog, waarmee ik probeerde een hardnekkige vertaal-gewoonte omgebogen te krijgen. Nu er dagelijks tussen de 175 en 200 bezoekers langskomen, neem ik de tekst hierna nog eens over. Wie weet…

Je kunt je toch niet voorstellen dat de filosoof van het 'ex rationis praescripto vivere' [naar de voorschriften van de rede leven] voor een angsthazerig ‘voorzichtig’ op z’n zegelring zou kiezen. Hij moet uiteraard bedoeld hebben: verstandig, prudent.

Ik voel me gesterkt door de vertalingen het uitgebreide wetenschappelijke woordenboek voor ‘caute’ geeft. Ik bedoel het Lexicon Latinitatis Nederlandicae Medii Aevi, composuerunt J.W. Fuchs, Olga Weyers & Marijke Gumbert, Vol II C, Leiden, Brill, 1981:
a) behindichlec, behoedelec; b) gematigd, temperanter; c) wijselijk, verstandig, sapienter; ‘considerare’.  

Hier dan nog eens die tekst uit juni 2008:

Meestal zie je het 'caute' in de zegelring van Spinoza vertaald worden als: 'behoedzaam', 'voorzichtig', of 'wees voorzichtig'. Hoe vaak heb ik niet kunnen lezen dat Spinoza hiermee zichzelf als het ware aanspoorde om toch vooral voorzichtig te zijn. […]

Maar moeten we er nu echt van uit gaan dat Spinoza met zijn onafhankelijke geest als een angsthaas zich een zegel liet maken, alleen maar om daarmee zichzelf [of anderen] tot voorzichtigheid te manen?

Zal hij met deze term niet de latijnse uitdrukking voor het Aristotelische begrip phronesis in z'n zegelring hebben laten aanbrengen? Phronesis wordt soms vertaald als 'praktische wijsheid' en soms als 'voorzichtigheid' of 'omzichtigheid'. Ook: Phronèsis (griech.), Einsicht, Klugheit [hier]

Het begrip 'phronesis' stond tegenover het begrip 'theoria' of de theoretische zelfbespiegeling. Spinoza stopte veel tijd en denkkracht in zijn metafysische systeem, maar dit stond ten dienste van zijn praktische leer voor het bereiken van het goede leven - het ethische en het politieke. Met caute wilde hij, denk ik, aangeven dat bij hem niet op de eerste plaats de vita contemplativa (het beschouwende filosofische leven) kwam, maar de vita activa het (verstandige) handelen. Daar wilde hij zichzelf en anderen aan herinneren.

Vandaar: caute, ofwel: praktische wijsheid, ofwel: omzichtigheid, ofwel: prudentie. 

Maar dan wel een phronesis, niet op de Aristotelische manier waarbij het verstandige praktische oordelen betrekking heeft op de veronderstelde doelen van het handelen, maar op Spinoza's niet-finalistische maar naturalistische manier, waarbij het verstandige praktische handelen tracht inzicht te krijgen in en rekening te houden met de oorzakelijke samenhangen van zaken.

In de Tractatus Politicus schrijft Spinoza (Hfst 4 § 5) over de mens in de natuurlijke toestand, "die om eigenmachtig te kunnen zijn, of om niet zijn eigen vijand te zijn, er voor moet waken zich niet te doden, wat voor de voorzichtige geen plicht maar de vrijheid van zijn menselijke natuur is." (Vertaling Wim Klever)

In het Latijn staat er: quae sane cautio non obsequium, sed humanae naturae libertas est.

De Franse uitgever Amsterdam heeft een reeks Collection Caute! met als motto precies deze tekst die in hun vertaling luidt: «Cette prudence [cautio] n’est pas une obéissance, c’est la liberté de la nature humaine.»

Prudence  -  phronesis: de vrijheid van de menselijke natuur!

Zo horen we Spinoza.

Niks geen benepen voorzichtigheid, maar vrijheid en praktische wijsheid.

[zie méér in het blog van 13 juni 2008]

Reacties

Ligt het niet voor de hand, Stan, dat het woord 'caute' op Spinoza's zegelring primair een verwijzing inhoudt naar 1) de eveneens afgebeelde roos, die zoals bekend naast een prachtige roos ook gemene doorntjes aan de steel heeft en 2) naar de etymologie van zijn naam die letterlijk doornig, 'Van Doorn' betekent ('espinosa' in het Portugees, 'epine' in het Frans? Roos en doorn zijn tesamen een welsprekende verwijzing naar de overweldigende schoonheid, maar tevens gevaarlijkheid van het 'spinozisme'. Voorzichtigheid is dus geboden. Kijk uit met deze leer, dat je ze niet op de straat uitvent. Zie ook het 'besluit' van de KORTE VERHANDELING: "... en verwondert u niet over deze nieuwigheden... En dewyle u ook niet onbewust is de hoedanigheid van de eeuwe in de welke wy leeven, soo wil ik u ten hoogsten gebeeden hebben wel zorge te draagen omtrent het gemeen maaken van deze dingen aan anderen". Me andere woorden: wees voorzichtig. Het kan je leven kosten. Hierbij wil ik graag verwijzen naar mijn recente Haagse lezing, waarin ik het ontstaan van zowel de TTP als de TP verklaar vanuit Spinoza's eigen, uiterst benarde en levensbedreigende situatie.

Die interpretatie is mij bekend, Wim. De interpretatie van die stekelige/doornige roos en de gevaarlijkheid ervan, is mij bekend. Een heel vernuftige en veel herhaalde interpretatie, waarbij overigens niets, niet de kleinste hint van Spinoza zelf stamt.

Ik met een andere interpretatie en verwijs via 'ex rationis praescripto vivere' naar het Griekse Phronèsis...
Mijns inziens ook een filosoof waardige interpretatie.

-Om een roos te kunnen plukken moet men behoedzaam (zorgvuldig) handelen-
Geeft wellicht NOG een dimensie aan het woord 'caute' en de roos in de ring.
Al die mogelijkheden van 'van Doorn' tot...
prachtig!
met vriendelijke groet Eliane Beyer