BdSpinoza

Constantin Brunner (1862 - 1937) - 'Spinoza gegen Kant'

Over Constantin Brunner i.v.m. Spinoza wil ik al lange tijd een blog maken, dat ik steeds uitstelde. Maar vandaag zie ik aanleiding iets te melden naar aanleiding van dit boekje: Spinoza gegen Kant und die Sache der geistigen Wahrheit. 

Dit boekje schafte ik aan bij een antiquair die bekendmaakte er zo’n 10 exemplaren van te hebben. Dat geef ik hier voor de geïnteresseerden graag als tip door. Het is voor € 4 plus €1,76 porto te bestellen bij AQUILA, Vondelstraat 49, 2513 EP Den Haag. Tel 070 8880789

Het was een merkwaardig voorwoord dat eigenlijk helemaal niet paste bij het boek van Meinsma. En het werd ook een heel merkwaardig boekje, dat het toch ook tot een Franse en Engelse vertaling heeft gebracht.  Brunner gaat er behoorlijk in tekeer tegen Kant en de kantianen, tegen professionele filosofen in het algemeen, die menen: “Kantianer sind wir alle”, […[ einer wie der andere trottet hinter dem Immanuel Kant her wie ein Lamm hinter seiner Mama, gegen uns aber gebärdet sich das fürchtigste Lamme ein Tigerchen und will brüllen und blutdürstig sein”(p. 1) Daarmee is de toon gezet. En hij betuigt door het hele boekje heen in hartstochtelijke bewoordingen zijn grote aanhankelijkheid aan Spinoza. “Allein also Spinoza hat ein wirklich durchgreifend geschlossenens System, welches übrigens, wenn man auf die Reihenfolge der Gegenstände sieht, der schon von den Griechen gekannten Einteilung in Logik, Physik, Ethik folgt, - nur daβ Spinoza, der gänzlich unscholastische Denker der wahren Wirklichkeit, keinerlei Logik als Wissenschaft von leeren Formen des Denkens kennt, sondern Logik ist ihm Ontologie; und Physik umfaβt ihm zugleich Psychologie; und Ethik, o wie weit entfernt, Wissenschaft von der Moral zu sein, wird ihm zur groβartigen Schilderung von der Natur des vollendeten geistigen Menschen, als der er selber gelebt hat.” (p. 24)

Na vele bladzijden schimpscheuten kan hij weer bladzijdelang lyrisch schrijven over Spinoza: “Ich weiβ Niemanden auβer Spinoza so ganz groβ durch Wahrheit, Aberglaubenslosigkeit und Irrtumfreiheit.” (p. 33) Nadat hij in het tweede deel zich weer uitvoerig á la een Nietzscheaanse Zarathustra heeft laten gaan, is hij in het laatste deel (het stuk bestaat uit drie delen) weer vele bladzijdelang lyrisch over hoe bij Spinoza leer en leven één was (er hatte nicht Gedanken: er war sein Denken, Spinozas Leben war der mit dem Denker identifizierte Gedanke; p. 58). En daar komt hij tot vele vergelijkingen tussen Spinoza en Jezus.

Je moet als lezer van deze méér dan honderd jaar oude sterk polemische, soms nogal pathetische tekst van een dikwijls geëxalteerde fanaticus doorbijten; maar het is ook wel een genoegen om eens zo’n laudatio op Spinoza te lezen die we tegenwoordig niet meer zo kunnen maken. 

Brunner is, zo moge duidelijk zijn, een gedreven aanhanger van Spinoza. Diens Godsbegrip als substantie, godsdienstkritiek van de Tractatus Theologico-Politicus en visie op de eenheid van het lichamelijke en geestelijke - dat alles neemt hij over. Ook de deterministische opvatting van causaliteit en vrijheid bepaalt het denken van Brunner. Van Brunner zelf is het scherpe onderscheid dat hij maakt tussen ‘das Volk’ (het volk) en ‘die Geistigen’ (de spiritueel denkenden). Het volk komt niet los van de zorg voor het dagelijks leven en komt daardoor tot bijgeloof als een verkeerde vorm van denken. Spiritueel denkenden lukt het wel om van het dagelijks leven los te komen en zij komen tot een juiste visie. Voorts ontwierp Brunner een leer over de verschillende vermogens van het denken: een faculteitenleer. Het praktische verstand, waarmee we voelen, weten en willen en ons oriënteren op de wereld van alle dag en de dagelijkse dingen doen; daarvan maken zowel het volk als de spiritueel denkenden gebruik. Spiritueel denken openbaart zich als kunst, filosofie en mystiek. Velen vervallen echter in bijgeloof en dat uit zich dan in religie, metafysica en een moraal, waarbij men zichzelf voor beter houdt dan anderen.

Constantin Brunner was het pseudoniem van de Joods-Duitse filosoof Leopold (Arjeh) Wertheimer. Hij werd geboren in Altona (nabij Hamburg) in een vooraanstaande joodse familie die generaties lang in de omgeving van Hamburg woonde. Zijn grootvader Akiba Wertheimer was opperrabijn van Altona en Schleeswijk-Holstein. Brunner studeerde filosofie bij diverse geleerden, maar maakte z’n doctoraal niet af. Hij vestigde zich als literair criticus en maakte in die hoedanigheid naam. In de 1890-iger jaren trok hij zich terug uit het publieke leven om zich helemaal aan studie en schrijven te wijden. Toen in 1933 de nazi’s aan de macht kwamen, week hij uit naar Den Haag. Na zijn dood in 1937 werden zijn manuscripten en brieven in eerste instantie behouden en bewaard. Na de Duitse inval in 1940 hebben zijn vrouw en dochter, die later als slachtoffer van de Holocaust zijn omgekomen, zich gedwongen gezien om veel materiaal te vernietigen. Een leerlinge van Brunner, Magdalena Kasch, die hem naar Den Haag was gevolgd en bij hem woonde, heeft echter een belangrijk deel weten te redden door zijn manuscripten in te graven op het kerkhof. Daaruit is het Constantin Brunner Archief voortgekomen.

bronnen

http://www.philosophie-constantin-brunner.de/

http://constantinbrunner.info/

spinoza | 09-06-2009 | 21:53 | Link | Reacties (1)