Das Wolfenbütteler Gespräch in 1780
„Schwerlich wird sich in der Geschichte der Literaturkritik wie in der Geschichte der Philosophie ein vergleichbares Gespräch finden lassen wie das zwischen dem aufgeklärten Literaten Gotthold Ephraim Lessing und dem philosophischen Schwärmer Friedrich Heinrich Jacobi im Sommer des Jahres 1780 in Wolfenbüttel. Dies gilt sowohl hinsichtlich der kontroversen Einmütigkeit des Gesprächsablaufs wie hinsichtlich der Wirkung, die genau das Gegenteil von dem einbrachte, was die Veröffentlichung des Gesprächs beabsichtigte.“
Zo begint Heinz Gockel de paragraaf over Spinoza in zijn boek Mythos und Poesie (1981). Het is een van de fascinerendste episoden in de geschiedenis van de Duitse filosofie en in de Spinoza-receptie in het bijzonder.
Mendelssohn had het plan gevormd een boek te schrijven over het karakter en de werken van zijn op 15 februari 1781, overleden vriend Gotthold Lessing. Jacobi, hiervan op de hoogte gebracht door Elise Reimarus, schreef haar terug: of Mendelssohn wel bekend was met Lessings theologische denkwijze en hoe hij stond tegenover Spinoza. En dat werd het begin van de “Spinoza-strijd” die in 1785 ontstond, een controverse die lange tijd door een aandachtsverschuiving die Mendelssohn teweegbracht, de aanduiding kreeg van “Pantheismusstreit.”
Lessing zou gezegd hebben: „wanneer ik mij naar iemand noemen moet, dan weet ik niemand anders dan Spinoza," - „er is nu eenmaal geen andere filosofie dan de zijne.”Over de gesprekken die Jacobi met Lessing gehad zou hebben en die hij in 1785 publiceerde is heel veel gepubliceerd. Ook op dit weblog heb ik het er vaker over gehad. De vraag blijft mij intrigeren hoe eerlijk Jacobi in deze zaak geweest zal zijn. Hieronder een afbeelding van de tweede editie van
Friedrich Heinrich Jacobi (1743-1819)Ueber die Lehre des Spinoza in Briefen an den Herrn Moses Mendelssohn. Breslau, G. Löwe, 1789. 440 p.; 19 cm.
Een uitvoerige studie over de “Pantheismusstreit” bieden:
Erich Schmidt, Lessing. Geschichte seines Lebens und seiner Schriften (Berlin, 1884-1892)
Gérard Vallée (Ed.) The Spinoza conversations between Lessing and Jacobi: text with excerpts from the ensuing controversy. [German literature, art & thought. McMaster colloquium on German literature. University Press of America, 1988 [books.google]
