De geest en z’n wil niet met het badwater van 'de illusie van de vrije wil' weggooien
Hoe gelukkig kunnen we ermee zijn dat de vrije wil een illusie is? Dat wordt m.i. vaak misverstaan.
Is het niet net zo als met de zon: we kunnen wel beter wéten, maar toch zien we een ‘kleine’ zon aan de hemel staan en dagelijks opkomen en ondergaan, alsof hij rond de aarde draait. Zo kunnen we wel – o.a. via de goede argumenten van Spinoza - wéten, dat de vrije wil niet bestaat, niet als ongeconditioneerde wil kán bestaan, maar toch kunnen we praktisch niet leven zonder die illusie.
Spinoza behandelt het probleem van het praktische handelen (de mogelijkheid ervoor) niet zo duidelijk in de Ethica, maar wel in de Theologisch-politieke verhandeling. Daar schrijft hij: “Voeg daar nog bij dat wij de samenhangende ordening en aaneenschakeling zelf van de dingen, dat wil zeggen: hoe de dingen in werkelijkheid zijn geordend en aaneengeschakeld, volstrekt niet weten; zodoende is het voor de praktijk van het leven beter, ja noodzakelijk, de dingen als mogelijk te beschouwen." (TTP, vert. Akkerman, p. 155, vetdruk van SV). Dat wil dus o.a. zeggen: in de praktijk van de vrije wil uitgaan, ook al is die een illusie. [Er is al vele malen door mij over geschreven, zie een overzicht ervan in dit blog]
Een week geleden verscheen deze tweet
gelukkig is de vrije wil een illusie #spinoza http://t.co/sTj2ikYryC
— Alexander Koene (@alexanderkoene) 23 september 2015
Die tweet verwees naar een interview met Miriam van Reijen.
Zij zal een van de sprekers zijn op het evenement “Grootsheid van de geest” dat
op 7 november 2015 door Filosofie Magazine, Bibliotheca Philosophica Hermetica
en de Stichting Rozenkruis in de Westerkerk in Amsterdam wordt georganiseerd
[cf. blog]
Ze zal spreken over “Spinoza, de misvattingen van de neurowetenschap en de
herwaardering van de geest.” We lezen in het programma:
‘Het is mooi dat we geen vrije wil hebben, dan val je helemaal samen met de
persoon die je bent’, aldus Spinozakenner Miriam van Reijen. Toch pleit ze voor
de herwaardering van de geest. 'Dat er geen vrije wil is betekent toch niet dat
de geest niet bestaat?’ Spinoza loopt in de zeventiende eeuw al voor op
hedendaagse neurowetenschappers met zijn argumenten tegen de vrije wil; toch
beschouwt hij de geest als even werkelijk en bijzonder als het lichaam.” Zie ook
een voorafgaand interview met haar op FilosofieMagazine.
Ik zou hier aan willen toevoegen: 'Dat er geen vrije wil is betekent niet dat de wil niet bestaat!’ De wil als begeerte, de wil om het eigen bestaan te handhaven (mede via het bevorderen van dat van anderen) is iets waarover Spinoza het uitvoerig heeft.
Er valt aan onderstaande tweet wel iets te nuanceren, maar er spreekt begrip uit de volgende recente tweet:
#Geestkracht is hetzelfde als #wilskracht in de filosofie van #Spinoza en #Schopenhauer: natuurkracht = de wil = conatus.
— Levensfilosoof (@levensfilosoof) 28 september 2015
Het onderwerp is hot. Op 19 en 20 november 2015 zal aan het Abraham Kuyper Center for Science and Religion aan de VU University in Amsterdam de Workshop Free Will and Consciousness worden gehouden [cf. en cf.]. Of daarbij Spinoza’s zienswijze aan de orde zal komen, blijkt nog niet uit de gegeven informatie.
Hoe hot het onderwerp is, blijkt ook uit een boek dat dit voorjaar in Frankrijk
verscheen:
Jean-François Robredo, Suis-je libre? désir, nécessité et liberté chez Spinoza. Paris, Encre marine, 2015 [Cf.]
