BdSpinoza

De verbeelding zien als kracht, ja zelfs als deugd bij Spinoza

Wat mij bezighoud na de tweede les van de cursus die Paul Juffermans in Roermond geeft over “Macht in het denken van Spinoza” is wat in de titel staat. Juffermans doorloopt in kort bestek Spinoza’s werk, deze keer het tweede deel van de Ethica. Hij doet, zich baserend op Gueroult, beweringen, waarop ik niet inga, beseffend dat daar zo’n cursus niet voor bedoeld kan zijn. Zoals dat er in God zoveel wezenheden zijn als attributen (een oneindigheid aan wezens dus); of dat de twee ons bekende attributen identiek zijn, ofwel samenvallen in de substantie. Daar ga ik geen discussie over aan.

Wat bij mij bleef haken was een voor mij nieuw inzicht dat de verbeelding (imaginatio) een virtus, een deugd is, want een macht (potentia). Voor ik wilde vragen waar dat in de Ethica te vinden is, besloot ik dat eerst zelf eens uit te zoeken. Het kwam voor mij als een verrassing, daar ik Spinoza een nogal negatieve behandeling van de eerste kensoort (in deel 2) en de daaruit voortvloeiende passies (in deel 3) zie geven. Het inadequate (verwarde, onvolledige) in onze eerste ideeën komt uit de verbeelding; we trachten via de ratio de negatieve aspecten van de verbeelding te overwinnen en tot adequate ideeën te komen. In het derde deel laat Spinoza zien hoe de passies die ontstaan uit de verbeelding onze ware kennis (kunnen) overheersen, iets wat we moeten trachten in greep te krijgen. Kortom, er lijkt een nogal negatief beeld over de kracht van de verbeelding geschetst: hoezo, een deugd? Zoals ik tot heden Spinoza begrepen had, ziet hij alleen de ratio en het ‘leven volgens regels van de rede’ als deugd.

Enfin, ik dook dus weer eens de Ethica in. En het werd duidelijk dat je die uitspraak (iets als ‘imaginatio est potentia sive virtus’) bij hem nergens tegenkomt. Het is dus een afleiding, een interpretatie, een manier van lezen van de Ethica. Verder zoekend vond ik in het lemma Imaginatio van Piet Steenbakkers in The Continuum Compendium to Spinoza, dat ook deze interpretatie waarschijnlijk vooral op Gueroult gebaseerd is.

“Yet the imagination is also a power (and hence a virtue) in itself, since it is an expression of God's power. Without the imagination, the mind would be deprived of all knowledge of its body and of external things. Though inadequate, this knowledge is essential for interacting with the world around us and thus forms part of our conatus, our essential striving to maintain our existence. It allows us to use words and images and thus enables us to do geometry and science (Gueroult 1974, [Spinoza II: l’âme: Éthique, II] pp. 217-8). The power to imagine is proportional to the degree of complexity of the individual body. The superiority of human minds in general (and, within the human species, of specific individuals in particular) is determined by a greater physical complexity and a correspondingly greater power of imagining. One of the precepts for a rational life, therefore, is to render the body capable of being affected by more external bodies (E4p38).”

Het is een duidelijk andere en best wel interessante lezing van Spinoza. Als Spinoza benadrukt dat woorden en taal, of de tijd en getallen e.d. ‘zaken’, dingen van de verbeelding zijn, hóef je dat niet als een soort diskwalificering te lezen (waar ik met velen toe geneigd was), maar kun je het ook positiever interpreteren als een sterk vermogen van mensen. Ik ben nog niet meteen af van mijn neiging om Spinoza ons voor deze zaken vooral te horen waarschuwen. Maar ik ga eens proberen het anders te zien.

                                                * * *  

Ook Aaron V. Garrett, Meaning in Spinoza's Method [Cambridge University Press, 2003, - books.google] blijkt ons op p. 183 op een meer positief spoor te zetten [misschien ook beïnvloed door Gueroult die hij duidelijk goed gelezen heeft]:

There is nothing wrong with imagination per se, or empirical knowledge, it just does not allow us to understand things causally, and thus does not allow us in and of itself to have power over effects (since we are not their adequate cause but they are rather merely conjoined to us by chance).

Rather, Spinoza emphasizes that the imagination does not contain error, but is erroneous only insofar as it is judged in such a way that we assume something to exist which does not:

For if the mind, insofar as it imagines things which do not exist as present to us, at the same time would know these things not to exist, this sound power of imagining is attributed to a virtue of its nature and not a weakness. (IIP17s)

The problem, then, is not imagination, but improper use of it, or rather a lack of reason conjoined with imagination. If we understood imagination properly we would view it as a virtue, for it is through imagination that we experience, and it is through experience that we come into contact with those singular things which we judge truly or falsely (Letter XXXII).

To better understand the virtues of the imagination, a point crucial for understanding the third kind of knowledge, we need to turn to another important concept. At the root of all our passions for Spinoza is what he calls the conatus: "the power . . . by which [a thing] endeavours to persevere in its being" (IIIP7). For Spinoza, this perseverance is a kind of metaphysical principle of inertia holding not just of physical modes but of all modes, mental, complex, simple, etc. In Parts III and IV of the Ethics, Spinoza uses the conatus as the basis for his theory of human passions.

spinoza | 19-01-2016 | 17:41 | Link | Reacties (4)