Dirck Volckertszoon Coornhert (1522-1590) en Spinoza
De autodidact Dirck Coornhert uit een welgesteld milieu waarmee hij brak door een huwelijk met de twaalf jaar oudere Neeltje Simons, werd een sterk pleiter van godsdienstvrijheid en groot tegenstander van godsdienstige intolerantie. Van huis uit katholiek opgevoed had hij weerstand tegen elke godsdienst die meende de waarheid in pacht te hebben. Hij stelde: Ieder meent het ware geloof te hebben, maar er is geen onpartijdige rechter. De mens is zelf partij, ook vertegenwoordigers van de godsdienst. Hij leerde Latijn en Grieks om de bijbel maar ook Seneca en de Stoïci correct te kunnen citeren
Zijn hoofdwerk is de eerste ethica die in de volkstaal werd uitgegeven: “Zedekunst dat is wellevenskunste”, voor alle “leergierige ongeleerden” geschreven tijdens zijn ballingschap in Emden. [Voor volgend jaar is een heruitgave gepland door de Bibliotheca Dissidentium Neerlandicorum van de Coornhert Stichting.]
Coornhert was een harde werker en toonde zich een vaardig toneelschrijver, theoloog, filosoof, jurist, musicus, grafisch kunstenaar en beducht polemist en debater. Als politiek adviseur van Willem van Oranje had hij grote invloed op de onafhankelijkheidsstrijd van de Nederlanden.
Er ligt bijna een eeuw tussen de publicatie van Coornhert’s Zedekunst (1585) en Spinoza’s Ethica (1677). Kan men bij een vergelijkende studie van beide werken tot de conclusie komen dat Coornhert’s werk de geest ademt van de premoderniteit en Spinoza’s geschrift die van de moderniteit? Deze vraag behandelt Paul Juffermans in een inleiding “Coornhert en Spinoza, Zedekunst en Ethica” tijdens “Réponse à un certain Hollandais: D.V. Coornhert over de grenzen van zijn tijd”, een congres dat op 17 en 18 juni te Gent wordt gehouden, georganiseerd door de Universiteit Gent i.s.m. Coornhert Stichting.
Andere vragen die aan de orde komen: Zou men ook kunnen stellen dat Coornhert’s opvattingen over zedekunst nog uitgaan van een religieus wereldbeeld, terwijl die van Spinoza een seculier wereldbeeld impliceren? Waarin zijn de belangrijkste overeenkomsten en verschillen tussen beide werken gelegen? Welk wereld- en mensbeeld ligt aan beide geschriften ten grondslag? Van welk rationaliteitsconcept wordt in beide werken uitgegaan? En hoe hangt dit alles samen met de verschillende historische context, waarin beide werken geplaatst dienen te worden? (En dat alles in een inleiding van ca een half uur – zie het programma]
* * *
Voor zover ik kon nagaan is er tweemaal in de kring van de Vereniging Het Spinozahuis gesproken over Coornhert en Spinoza
Ÿ Johan Jacob von Schmid, Coornhert en Spinoza. Mededelingen vanwege het Spinozahuis (nr 14). E. J. Brill, 1956, 14 p.
Ÿ H. Bonger, Spinoza en Coornhert. Voordracht gehouden te Katwijk op 14 mei 1988. Mededelingen vanwege het Spinozahuis nr 57 (1989)
______________
Gebruik gemaakt van:
Kees Schuyt & C. J. M. Schuyt, Steunberen van de samenleving: sociologische essays. Amsterdam University Press, 2006 [books.google]
Dirck Volckertszoon Coornhert, LICHTBAKEN VAN DE MENSELIJKE VERVOLMAAKBAARHEID
