Étienne Balibar over Louis Althusser en diens Spinoza

Vandaag in l'Humanité een interview dat Jérôme Skalski met Étienne Balibar had: 

 « Une période d’intense débat autour de la philosophie marxiste »

Daaruit haal (en vertaal) ik het gedeelte over Althusser's Spinoza-interesse. Ook de fraaie foto die Sophie Loubaton van Balibar maakte neem ik mee.

Vraag: Was Spinoza niet ook een denker van radicale democratie? Is filosofisch gezien, het Althusseriaanse marxisme, niet ook een terugkeer naar Spinoza?

Étienne Balibar: Spinoza’s Theologisch-politieke verhandeling bewonderde Althusser. Maar dat was niet het aspect dat hem het meest interesseerde. Je hebt helemaal gelijk dat Spinoza's denken een radicaal democratisch denken was. Dit is iets dat al sinds een tijdje vooraan in de aandacht van de voorhoede staat en is toegeëigend door een verscheidenheid aan filosofen waaronder sommigen van inderdaad marxistische origine.

Dit was echter niet het aspect dat Althusser interesseerde. Niet dat hij er vijandig tegenover stond, maar hij dacht, in feite, dat radicale democratie een overgang, een tussenstap was op weg naar de dictatuur van het proletariaat. Vanuit dit oogpunt gezien was hij een zeer orthodoxe marxist.

Wat hij als een vooruitgang in Spinoza zag betrof de theorie van de ideologie. Spinoza was de eerste die met een grote materialistische kritiek van de ideologie kwam. Althusser verdedigde een paradoxale these. Ik begrijp dat vele marxisten indertijd er zeer sterk door geschokt werden, maar aan de andere kant, was ze ook erg aantrekkelijk voor sommigen van ons. Het idee was dat het ideologiebegrip fundamenteel was in de theoretische revolutie van Marx. Niet alleen de kritiek op de burgerlijke ideologie, maar met name kritiek op de ideologie in het algemeen. Dit leek ook een heel belangrijk punt in de interne debatten van dat tijdperk van het communisme, die hij karakteriseerde als gedomineerd door het ideologische complex dat hij als economisme en humanisme omschreef. Hij dacht dat de marxistische traditie op het punt van ideologie een zwakke traditie was en dat Marx, had hij het genie gehad om het ideologieconcept uit te vinden, een zeer slechte analyse van de ideologie zou hebben gebracht.

Het was dus bij Spinoza dat hij elementen vond van een materialistische kritiek op de ideologie die je noch bij Feuerbach noch bij Hegel aantrof, noch waar dan ook in de filosofie van de geschiedenis, noch in het concept van de vervreemding van de mens en van de menselijke essentie. Het kwam alles heel goed samen met wat Althussers sciëntisme genoemd werd, wat hij uitdrukte in het idee van epistemologische breuk en wat hem in de buurt van het structuralisme bracht. Althusser heeft zelf deze posities weer spoedig aan de kaak gesteld in zijn Eléments d'Autocritique (1974) 

_______________

Hieraan wil ik nog deze verwijzingen toevoegen naar

Peter Thomas, "Philosophical Strategies: Althusser and Spinoza", in: Historical Materialism, volume 10:3 (71–113), Brill NV, Leiden, 2002, p. 71-113 [cf. op academia.edu)

Blog van 28 september 2013: Warren Montag over Louis Althusser (1918 - 1990) en Spinoza 

17 maart 2015: To take Spinoza seriously is actually to be — or to become — mad... [Alexandre Kojève], over: David Campbell, "Louis Althusser and the End of Classical Russian Marxism: Spinoza, Hegel and the Critique of Dogmatic Marxism". in: Critique: Journal of Socialist Theory, Volume 42, Issue 4, 2014, Special Issue: Marxism and Islam, p. 1 – 48  

Reacties

Dank U wel voor deze vertaling.