Filipijnse ramp... Spinoza: altijd geven
In deze tijd moeten we besluiten of we en hoe we zullen weldoen, benevolentia beoefenen: uit barmhartigheid, uit medelijden, uit de ratio of uit nog een ander motief: gewoon uit menselijkheid. Dit zijn de overwegingen die Spinoza ons voorlegt om erover te denken. Maar aan één ding hoeven we niet te twijfelen, Spinoza komt uit op: altijd helpen! Of je nu wacht op de tv-actie van a.s. maandag, of nu al stort op giro 555 - storten zul je.
De ramp in de Filipijnen is uiteraard genoeg reden om ons eens te realiseren wat Spinoza daarover, zeg maar, adviseert. Maar ik heb nóg een aanleiding. Af en toe ga ik eens op het blog van Eric Schliesser kijken. Soms heeft hij iets over Spinoza, maar vaker niet. Ook niet vandaag in zijn blog "On Sympathy". Je zou zeggen, een echte Spinozist zou niet nalaten bij zo'n onderwerp ook aan te halen wat Spinoza daarover zegt. Zo niet Schliesser. Zou dat komen doordat hij het Griekse woord συμπάθεια in het Latijn het best weergegeven acht in compassio? Nu komt de term compassio bij Spinoza in het geheel niet voor, maar wel vergelijkbare termen: sympathia, commiseratio, misericordia. Enfin, ik verbaas me, denk er het mijne van, laat het hierbij - en ga over naar Spinoza.
Spinoza doet zeer zijn best om goede, zinvolle onderscheidingen en analyses van de affecten te maken, met de intentie over zaken in de werkelijkheid te spreken, niet over slechts denkdingen. In 3/Aff-Def 18 expl. oppert hij een verschil tussen commiseratio (medelijden bij Gorter en Vermeulen, meegevoel bij Krop) en misericordia (barmhartigheid bij Gorter en Vermeulen, medelijden bij Krop). De eerste (commiseratio) noemt hij een afzonderlijk affect en de tweede (misericordia) de erbij behorende habitus (gewoonte, Gorter; houding, Vermeulen; dispositie, Krop).
Medelijden (commiseratio) omschreef Spinoza in de 18e definitie van de affecten als: de droefheid samengaand met het idee van een kwaad dat een ander die wij als onze gelijke beschouwen, overkomt. In 3/21s omschrijft hij medelijden als een droefheid die ontstaat door schade die een ander ondervindt.
Zoals ik dit blog begon: bij een ramp als deze gaat het om de vraag: weldoen of niet? Benevolentia, welwillendheid, is de begeerte om iemand met wie wij medelijden hebben, goed te doen [3/Def-Aff35]
In 3/27c3 [bij de stelling en het bewijs waarin hij het heeft over de affectuum imitatio, waarbij hij a.h.w. het latere ontdekken van spiegelneuronen voorziet] lezen we: iets waarmee we medelijden hebben zullen we zoveel als we kunnen uit zijn lijden proberen te verlossen. In het eraan voorafgaande scholium stelde hij dat als het betreffende affect op droefheid gebaseerd is, we van medelijden spreken. Ook in 3/32s wijst hij er nogmaals op "dat het met de natuur van de mensen zo gesteld is dat ze medelijden hebben met wie het slecht gaat en afgunstig zijn op mensen met wie het goed gaat."
Hij is in deel 3 vooral aan het definiëren en analyseren en doet dat consequent. Dan, in deel 4, komt hij met zijn (wetenschappelijk-ethische) beoordelingen. In 4/50 typeert hij "medelijden in de mens die door de rede leeft is op zichzelf slecht en nutteloos." Het betreft immers een droefheid, terwijl degene die zich door de rede laat leiden tracht 'wel te doen en blij te zijn' (bene agere et laetari).
In 4/59 zal hij dat nog eens uitleggen met: "Alle handelingen waartoe een affect dat we ondergaan ons dwingt, kan de rede ons zonder deze laten doen."
In het bijbehorende scholium geeft hij als argument dat "wie snel medelijden heeft en door het leed en de tranen van een ander gemakkelijk bewogen wordt, dikwijls iets doet waar hij later spijt van heeft, niet alleen omdat wij op grond van dit affect niets doen waarvan we zeker weten dat het goed is, maar ook omdat valse tranen ons gemakkelijk misleiden."
Hiervan gaf onlangs in Pauw en Witteman Maarten van Rossum een staaltje weg, door z'n spijt te uiten over hoe er indertijd met zijn gift bij de Tsunami-aktie zou zijn omgegaan.
En dan komt 4/50s waarin Spinoza z'n paradoxaliteit én humaniteit toont waar hij zegt: "wie noch door de rede, noch door medelijden wordt bewogen om anderen te helpen, die wordt met recht onmenselijk genoemd. Want het lijkt mij dat hij niet op een mens lijkt (zie 3/27).
Misschien noemt hij daarom in 4/Cap16 medelijden dan ook iets wat een soort van plichtbesef lijkt (pietas).
Dus, hoe je het met zo'n gigantische ramp voor ogen ook wendt of keert, of je nu door medelijden of barmhartigheid (geleid door het hart) of geleid door de rede geeft, of louter uit humaniteit, omdat ook jij een mens wilt zijn: onder meehelpen, dat is in de meeste gevallen geld geven, kom je bij Spinoza niet uit.
Reacties
(Quare) pauperum cura integrae societati incumbit et ad communem tantum utilitatem spectat.
Duae civitates natura hostes sunt.
Wim Klever 15-11-2013 @ 09:31
Wim, ga fijn door met je eigenzinnige uitleg van Spinoza.
Het is toch werkelijk belachelijk hoe je hier E 4/Cap17 (over armenzorg als zaak van het algemeen belang) zo verbindt aan TP 3/13 (over de natuurtoestand tussen staten) alsof Nederland in oorlog is met de Filipijnse staat.
Als dit soort Spinozakunde je vrijpleit van deelname aan de collectieve inzamelingsactie, stel ik met en, denk ik, namens Spinoza je menselijkheid in Frage.
Stan Verdult 15-11-2013 @ 11:09
Ik gun je je verontwaardiging. Die had ik trouwens ook uitgelokt en verwacht. Maar serieus: als binnenlandse noodhulp in dubbele zin een staatszaak is en dient te zijn, geldt dat dan niet a fortiori voor buitenlandse noodhulp? En is de in principe vijandige houding tussen staten tenzij... in dit verband een irrelevante relatie? Waarop berust de uitzondering? Soms op het evngelische en araionele voorschrift om de naasten te beminnen als zichelf? Heeft dat een universele strekking, naar alle noodlijdenden ter wereld? In TTP7 toont Spinoza het tegendeel.
Het gaat in je blog, Stan, om de vraag wat in de Filippijnse noodsituatie de
houding van Spinoza zou zijn. Ik vermoed dat hij de vraag niet individualistisch (zoals jij) maar politiek zou beantwoorden.
Wim Klever 15-11-2013 @ 13:32
Wim, ik weet hoe gebeten je bent op de klerikale uitleg van "de naasten te beminnen als zichzelf," maar daarover heb ik het niet gehad of Spinoza iets in de mond gelegd. De verwijzing naar het hoofdstuk over de methode van bijbeluitleg is dus niet aan de orde.
In de politieke theorie van Spinoza, geven de burgers nooit hun oordeelsvermogen uit handen. De burgers van een staat behouden hun eigen verantwoordelijkheid om in een zaak als deze hun houding te bepalen. Alleen als de staat particulier geefgedrag zou verbieden, zou er binnen Spinoza's leer een grens voor het gedrag getrokken worden. Het is echter zo dat een overheid als de Nederlandse hulpacties als de onderhavige gewenst acht en vaak zelfs ondersteunt (door de opbrengst te vermeerderen). Zeker voor een rationeel mens is dan duidelijk wat hem te doen staat. Ik vond het van belang even naar voren te halen dat voor hulp van mensen in nood niet de emotie (Spinoza raadt dat zelfs af), noch de ratio, maar menselijkheid (het loutere beseffen ook een mens te zijn) voldoende motief is. De politieke theorie van Spinoza komt niet in de plaats de ethische theorie, maar gaat er parallel mee. Bij Spinoza al was het persoonlijke tevens politiek.
Stan Verdult 15-11-2013 @ 17:34
Zo ben jij dus ook terechtgekomen bij de nuttigheidsoverweging van de politiek (Generositas injurias propulsat, INDEX RERUM) die daarbij kan steunen op onvermijdelijk medeleven van de burgerij. En liggen we niet ver meer uit elkaar, behalve dan in het chapiter van de morele verplichting, waarin jij kennelijk aarzelt mijn Spinoza-uitleg c.q. spinoza's bijbel-uitleg in TTP7 te volgen.
Wim Klever 15-11-2013 @ 19:02
Toch maar wat overmaken; helaas via de eerlijke cooperatieve boerenleenbank als je je buffertje op de triodosbank niet wilt aantasten. Vandaag blies ik (elektrisch) 500.000 blaadjes,of veel meer, weg uit mijn tuinen de straat op; veel kletsnat blad. On-willekeurig dacht ik aan de filipino's die uit hun schamele behuizingen geblazen zijn. Kruiwagens vol gestort in het plantsoen.
Morgen of maandag komt "de gemeente" dat halen. Goed geregeld in dit landje. Opgeruimd staat netjes. Ik las in de krant dat filipijnse burgemeesters/ondernemers liever investeren in een leger dat onvoorspelbare? rebellen kan bestrijden dan in hulptroepen die voorspelbare orkanen kunnen helpen opvangen. Laat de natuur zijn/haar gang gaan. De natuur heeft geen doel (en regelt zichzelf) Het idee dat de mensheid een woekerende schimmel is op de aardkorst die van tijd tot tijd door Gaia wordt afgeschud is een cynisme dat vanuit humanisme bestrijding verdient. De nieuwe paus hoeft nu tenminste geen tonnen condooms naar de filipijnen te sturen; als ie dat al bedacht had, louter als stunt om de curie te shocken. Toch maar wat overmaken, maar niet via de boeven in het Gooi; Artsen zonder grenzen ? Niet uit "medelijden"; het kan me niks schelen; ik blaas die blaadjes gewoon lustig weg. De Deus-sive-Natura weet er wel raad (Rede?) mee. Doneer enkele euro's; je kunt jezelf daar een goed gevoel mee geven en jezelf bevrijden uit de kerker van de Verhevene en je scharen tussen het plebs, terwijl je dat allemaal (nou veel) weet!
Zo, nu ga ik de bovenstaande discussie (diskuzeuren) eens lezen en als ik het de moeite waard vind reageer ik alsnog.
Herzlich, ArisZ
aris zeilstra 15-11-2013 @ 22:35
Toevoeging:
Ik ben van nature lui, maar jullie debat wekt mij op. Laat ik dus mijn cultheld Camus van stal halen. Ik maak wat geld over; wat een machteloos gebaar! Er rest mij niets (gallicisme) dan dat. Daar moet ik het bij laten (nou, dat klopt natuurlijk niet) Ik wil niet als vrijwilliger naar Spanje of Syrie. Als infanterist van een jaar of twintig had ik dat misschien wel gedaan. Maar tussen droom en daad staan wetten en bezwaren en ik ben helaas ook een beetje wijzer geworden. Nu zit ik hier en kijk (met Spinoza en anderen) naar mijn geschiedenis. Opstand der horden en revolutie der eenzamen, wat maakt het uit? Ik maak wat geld over want het is het enige MIDDEL dat ik heb en daarmee voor deze keer basta !
aris zeilstra 15-11-2013 @ 23:16
"Wie noch door de rede noch door medelijden wordt bewogen om anderen te helpen, die wordt met recht onmenselijk genoemd..." Maar betekent dat dat wie niet stort op giro 555 onmenselijk is? Het is een interessante kwestie die je aanzwengelt, Stan, en ik geef het maar toe: ik heb nog niet gestort en zal dat ook niet doen. Het komt niet dichtbij genoeg. Ik zag wel gisteravond bij DWDD een optreden van een Nederlands meisje van 13 jaar dat ballet studeert aan het Bolsjoj-thater en aan crowdfunding doet. Ze heeft geld nodig voor haar studie. Ze danste in de uitzending een stervende zwaan en voorwaar, ik was diep geroerd. Zo werkt dat, hoor ik Spinoza brommen.......Ben ik onmenselijk? Had ik maar een bladblazer, zoals Aris.
bob hoekstra 16-11-2013 @ 21:59
..............en dat meisje ga ik financieel steunen natuurlijk. Natuurlijk?!
bob hoekstra 16-11-2013 @ 22:01
Hier ga ik niet tussen komen.
De beslissing om eraan bij te dragen dat een meisje 4000 x een stervende zwaan kan baletten, i.p.v de nabestaanden van 4000 gestorven zwanen bij te staan... beide vormen van crowdfunding zullen in de praktijk blijken voor beide doelen niet genoeg op te brengen. We zijn hoe dan ook noch individueel noch collectief in staat alle noden te lenigen. Waar je niet alles kunt doen, is iéts te doen het enige dat je rest. En dan maar hopen dat er genoeg anderen zijn om ook wat bij te dragen (en er niet alleen maar cynici zijn die oproepen niets te doen, daar het toch niet helpt).
Stan Verdult 17-11-2013 @ 15:02
Voor degenen die twijfelen aan Giro555 is misschien de door Richard Dawkins opgerichte Foundation "Non-Believers Giving Aid" iets? Beloofd wordt dat "all donations that the Foundation receives via N-BGA will be donated to Doctors Without Borders - nothing is removed for overhead."
http://givingaid.richarddawkins.net/
Stan Verdult 17-11-2013 @ 17:30